سەرهەڵدان وپەرەسەندنی چەمکی کۆمەڵگای مەدەنی لە دیدێکی فەلسەفیەوە لە پێش سەدەی هەفدەهە م و تا ئێستە جۆرێك لە لێكچوون بەدی دەکرێت لە ئەنجامی دارووخانی سیستمە گشتی وڕەهاکان و هەرەسی رزێمە سۆشیالیستیەکان و وون بوونی یەکسانی مرۆڤایەتی ، کۆمەڵی تێزی نوێ سەری هەڵدا، کە هەوڵی کۆبونەوەی مرۆڤەکان و ورێكخستنی سیاسیانەی دەدات، هەروەها رێكخستنی پەیوەندی خەڵک ودەوڵەتی یاساییی دەدات.
زۆرێك لە بیرمەندان لە گوشە نیگای جیاوازاوە لە کۆمەڵگای مەدەنی دەدوێن، هەندێك لە گۆشەی فەلسەفەی سیاسی وکۆمەڵناسی سیاسیەوە هەندێکی تر لە گۆشە نیگای مافەوە قسەی لەسەر دەکات . کۆمەڵگای مەدەنی بۆ خۆی چەمکێکی ئاوێتەیە، کاتێ باس لە کۆمەڵگای مەدەنی دەکرێ باس لەدروست کردنی مێزوویەکی نوێ دەکرێت .
دامەزرێنەری چەمکی کۆمەڵگای مەدەنی (تۆماز هوبز)ە فەیلەسوفی ناوداری ئینگلیزیەکە لە دیدێكی فەلسەفیەوەو لەگەڵ بوونی جەندین فەیلەسوفی تر کە باس لە کۆمەڵگای مەدەنی دەکەن و بەڵام یەك بونیاد کۆیاندەکاتەوە.
هەندێكی تری وەك جان جاك رۆسۆ سپینوزا و تۆماس پێڵ و تیۆرستانی ئەڵمانی و هۆڵەندی کە بوچونی جیوازیان هەبوە لەسەر جەمکی گرێبەستی کۆمەلایەتی .
بۆ قسە کردن لەسەر کۆمەڵگای مەدەنی دەبێت دەوڵەتێكی سەربەخۆ و دەستورێكێ دیمۆکراسی و سیتمێكی عەلمانیت هە بێت، ، بەمانا کۆمەڵگای مەدەنی پەیوەستە بە بوونی دەوڵەتەوە . کۆمەلگای مەدەنی لەسەر بناغەی جیاوازیەکان دادەمەزرێت، یەکسانی تاك وگرۆپی کۆمەڵگایە، لەسەر بنچینەی ماڤی هاوولاتی بوون و، ئازادیە مەدەنی وتاکە کەسیەکان دادەمەزرێت دەرچوونە لە سیستمی ستەمکاری وشمولی و رزگار بوونە لە دواکەوتوی.
رۆسۆ وسیپۆنزا باس لەوە دەکەن کە خەڵکی یان جفات پێویستە لە سەرەتادا ئازاد ویەکسان بن بۆ ئەوەی توانای هەڵىژاردنیان هەبێت، هەروەها مارکس بەشانۆی ڕاستەقینەی مێژوو ناوی دەبات کە کۆمەڵگای مەدەنی هەموو شت دروست دەکات هەر بۆیە هیچ ئیردایەکی سیاسی بوونی نیە بتوانێ بە زۆرەملێ کۆمەڵگای مەدەنی هاوجەرخ دروست بکات .
لە زینگە دواکەوتوەکانی خۆرهەڵاتی ناوەراستدا کە هێشتا بە تازەگەری نەگەیشتوون دیمۆکراسی بۆ هەڵوەساندنەوەی پرنسیبی دیمۆکراسی سەردەکیشێت . چٶن بتوانرێ زەمینە لەبار بکرێ بۆ گەشەی هۆشیاری و جێگیرکردنی پرنسیبەکانی کۆمەڵگای مەدەنی نەك بە ووتار وتیۆرر بەڵکو بە کردار ودروست بوونی ئەو هێزی یەکتر قبوڵ کردنە بەهەمو جیاوازیەکانەوە . .
بەشیوەیەکی گشتی لە رۆزهەلاتی ناوەراستدا بوونی کۆمەڵگای مدەنی نیە، بەمانا نوێیەکەی، هەرجەندە زۆربەی بانگەشەی سیاسیانەی ئەم دەڤەرانە باس لە بوونی کۆمەڵگایەکی مەدەنی دەکات لە ڕووکەش و تیۆر و گفتەکانیاندا بەڵام ئەوەی دەیبینین پێچەوانەیەکەیەتی. . ناکرێ باسی مەدەنیەت بکەین بە بێ مرۆڤ دۆستی بە بێ زینگە پارێزی بە بێ ئازەڵ پارێزی.
ئایا ئێمە بە تاك و کۆمانەوە لە مانای مەدەنیەت گەیشتووین ، ئایا هەموو مرۆڤەکان خاوەن مافی یەکسانین ؟ سەربەخۆ و ئازادین لە بیرو ڕا دەربڕیند ا و بە بێ رەچاو کردنی ، رەگەز، مەزهەب ؟ یا دەکرێ باس لەمەدەنیەت بکرێ لە سایەی ئایدۆلۆژیایەکی کە لەدەرەوەی سیستمی دیموکراسی وعەلمانیەت بێ؟ .
گۆرانکاری تەنها لە رێگەی بەرنامەی راستەوخۆی سیاسی وگۆڕین لەدەستوردا بە ئەنجام ناگات، بە لکو پێویستی بە ئەلتەرناتیڤێکئ تر هەیە کە بڕوابوون بە هاوبەشی لە نیوان هاولاتیاندا دروست بکات . کۆمەڵگای مەدەنی پێگەیەک نیە بۆ ئایدۆلۆزیاو یان سیاسەت
لەو کۆمەڵگایانەی کلتووری رق و کینەو تۆلە سەندنەوە دەبینرێ وپیادە دەکرێ لە جێێ گفتو گۆۆو یەکسانی، بێگومان نەك زەمینەی نیە بۆ بوونی کۆمەڵگای مەدەنی بگرە زۆریش دوورە لەبنەمای بوونی کۆمەڵگایەکی مەدەنی و هاوچەرخ
رەگەز پەرستی و خێڵ وتایەفەگەری دز بە مەدەنیەتە.
دروست بوونی زۆرێک لە سەندیکاو رۆژنامەگەری ئازادو بازاری ئازادو بوونی چەندین حیزبی سیاسی دەکرێ هەڵگری هەندێ لە بنەما ی کۆمەڵگای مەدەنی بێت، وەلێ ناوی لێ نانرێ وەرجەرخان وکۆمەلگای مەدەنی ؟
ناتوانرێ باس لە کۆمەڵگای مەدەنی بکرێت لەسایەی غیابی دەسەلاتێكی نیشتمانیدا، هەر بۆیە مەرجی
بوونی فکری جۆراو جۆر و مونافەسەی شەریفانە خۆی لە خۆیدا مانای زیندوو ی بیرو هۆشیاری سیاسیە، من پێم وایە وەك پێویستیەکی هەنوکەیی خۆرهەڵاتی ناوەراست بە گشتی پێویستی بەشٶڕشێكی ڕۆشنبیری تەواو سەرچەم چین و توێزەکانی کۆمەڵگا هەیە تا بتوانێ هەنگاو بنێ ومێزوویەکی نوێ و هاوجەرخ بونیاد بنێ مەحاڵە بتوانین گٶرانکاری سیاسی وئابووری بکەین بە بێ گۆڕێنی کلتوورو فەرهەنگی کۆمەڵگا .
سلێمانی ٢٣-٤ ٢٠١٤