وتووێژی مانگنامەی سەربەستی لەگەڵ ئاریتما موحەممەدی ئەندامی دەستەی کارگێڕی پارتی سەربەستیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بەرپرسی کومیسیۆنی میدیا و ڕاگەیاندنی EKIP لە پێوەندی بەپرسی بڵاکردنەوەی مادە هۆشبەرەکان لەڕۆژهەڵاتی کوردستان لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێران!
سەربەستی: کێشەی مادە هۆشبەرەکان ئەمڕۆ بووەتە کێشەیەکی بەربڵاو لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و سەرتاپای کۆمەڵگای لەبەر گرتووە، ئەو کێشەیە ئاساییشی گشتیی، نەتەوەیی، کۆمەڵایەتی و ئابووری خستووەتە مەترسی و قەیرانی مەزنی خوڵقاندووە و کێشەی گەورەشی بەدوای خۆیدا هێناوە. ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش وەک نەتەوەیەک کە ڕووبەڕووی دەیان قەیرانی جیاواز بووەتەوە و هاوکات وەک بەشێک لە نیشتیمانی کورد کە داگیر کراوە، لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێران دەچەوسێتەوە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ ڕژیم پتر خۆی زاڵ دەکات بەسەر ڕۆژهەڵاتی کوردستان دا. هاوکات ڕژیم هەوڵ دەدات کە بە سیاسەتی ئەنفالی سپی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵات تووشی قەیرانی شۆناس بکات و ئەو نەتەوەیە بتوێنێتەوە. بۆ تاوتوێ کردنی زۆرتری ئەو پرسانە وتووێژێکمان لەگەڵ ئاریتما موحەممەدی ئەندامی دەستەی کارگێڕی پارتی سەربەستیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بەرپرسی کومیسیۆنی میدیا و ڕاگەیاندنی EKIP پێک هێنا.
ئەگەر دەکرێ بە گشتیی باس لەسەر مادە هۆشبەرەکان بکەن! هۆکاری ئەو دیاردەیە لە کوردستان چییە؟ تا چەند ڕژیم هۆکاری ئەو دیاردەیە؟ و ئامانجی ڕژیم لە بڵاو کردنەوە ئەو مادەیە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان چییە؟
وڵام؛ دیاردهی ماده هۆشبهرهکان دیاردهیهکی زۆر نامۆیه که ئهوڕۆ بههۆی دهسهڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران و ئهو سیاسهته گڵاوه که دهیههوێ له کۆمهڵگاکهمان پێادهی بکات، ئاساییش و شۆناسی نهتهوهی گهلهکهمانی خستووهته مهترسییهوه، ئێمە بهو ئاکامه گهییشتووین که ماده هۆشبهرهکان له وڵاتانی دی ئابوورییه و بهس، بهڵام بهداخهوه ئهم دیارده نامۆیه له کوردستان ههم ئابوورییه و ههم کۆمهڵایهته و ههم سیاسییه، له وڵاتانی دیکە ئهم دیارده بهربهرهکانهی لهگهڵدا دهکرێت و ڕۆژ نییه نهبیستین کە له فڵان وڵات مافیا یان خود ئهو کهسانی که بازرگانی بهماده هۆشبهرهکانەوە دهکهن دەستبەسەر کراون و کەوتوونەتە بەندیخانە یان لە شەری دژبە مافیان ئەندامانی هێزەکانی ئاساییش و بەرگری لێیان بریندار بوون یان کوژراون. له وڵاتانی دیکە زۆر بەباشی بەربەرەکانێی لهگهڵدا دهکرێت، بەڵام بهداخهوه له ڕۆژههڵاتی کوردستان ئهم دیاردهیه هیچ که بهرهبهرهکانێی لهگهڵدا ناکرێت، بهڵکوو سیاسهتی خودی ڕژیمهکهشه، بەچەشنێک پلان و بەرنامەی بۆ داڕشتووە و لەدژی کۆمەڵگا بەکاری دەهێنێت بۆ ئهوهکە ئهم کۆمهڵگایه ئیرادهی خۆی له دهست بدات و نهتوانێ له دژی سیاسهتهکانی ئهم ڕژێمه ههڵوێست وهر بگرێت و لە ئاکامدا ملکەچی سیاسەتەکانی بێت، له ڕاستیدا ئهم جۆره مادهیه وهک چهکێک وایه و کهس دهنگی نابیسێت، بهڵام ناخی کۆمهڵ دهسوتێنێت و ئهو کهسانهی که دهبنه قوربانی ئهم جۆره مادانه لهو قوربانیانه زۆرترن که له شهڕهکاندا له بهێن چوونه. ڕژیم هەوڵ دەدات کە ئەو مادەیە وەک کارتێک لە دژی خەڵکی کوردستان بەکار بێنێت و مهترسی ئەوە هەیە کە ئەگەر کۆمەڵگای ڕۆژهەڵات ئاگادار نەکرێتەوە و ئاستی تێگەییشتنی کۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری نەچێتەسەرەوە، ڕۆژهەڵاتی کوردستان تووشی قەیرانی مەزن بێت و کاریگەری نەرێنی لەسەر شۆناسی کورد بوون دابنێت.
ئەو قەیراننە چین کە مادەهۆشبەرەکان دەیخوڵقێنن؟ ڕۆڵی لاوان لەو پێوەندییەدا چییە و چۆنە؟ ئایا بوونی مادەهۆشبەرەکان کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا و ئابووری وڵات و تەنانەت تاک و بنەماڵەش دادەنێت؟
وڵام؛ بوونی ماده هۆشبهرهکان لهههر کۆمهڵگایهکدا دهبێته هۆی بهرز بوونهوهی ئاستی بێکاری، ئهوکاتهش که بێکاری زۆر بوو، هێزی کار لە کۆمهڵگادا لاواز دهبێت و کەم کەم هەژاری لهناو کۆمهڵدا بڵاو دهبێتهوه و لەو کاتەدا کار دهکاته سهر گهشهی ئابووری و کولتووری کۆمهڵگا، لهههر شوێنێکدا چهنده بهکار هێنهری ئهم مادهیه زۆرتر بێت، ئهوهندهش له هێزی کار لە کۆمهڵگا کهمتر دهبێتهوه، بهتاییبهت کۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی کوردستان، چونکوو زۆربهی لاوان پێکی دەهێنن، ئهم مادهیه قهیرانی مەزنتر ساز دهکات و زۆرتر وڵاتهکه بهرهو لاوازی کولتووری و گەشەی ئابووری دەبات و دەخاتە ڕێ. لاوان هەردەم وهک چالاکترین پێکهاتهی ههر کۆمهڵگایهک خۆی پێناسه دهکات، چهنده ڕێژەی لاو لهههر کۆمەڵگایەکدا بوونی بێت، ئهوهندهش ئاستی گهشهی ئابووری دهچێته سهرێ و کار دهکاته سهر ئهو قەیرانانەی که تووشی کۆمهڵگا دهبێت، بەو مانایە کە ئهگهر پێکهاتهی لاو بهکچ و کوڕهوه لهناو کۆمهڵدا دژایهتی بکرێت و بهربهستی بۆ بهێنرێتە سهر ڕێ و لەو قهیرانانەی که لاو لهناو نیشتیمانی خۆیدا تووشی دهبێت، ڕێگری نەکرێت، دهبێته هۆی داڕمانی گهشهی ئابووری و کولتووری و کۆمەڵ لهو گهشه سهندنە ئابووری و کولتووری و کۆمەڵایەتییانە دهکهوێت که دهبنه هۆی پێشکەوتنی وڵات. بۆ نموونە لهههر شوێنکدا بهکارهێنهری مادهی هۆشبهر بوونی ههبێت، ئاساییشی تەواو لەو ناوچەیەدا دهست ناکهوێت و ڕێژەی تاوان، دزی و توندوتیژی کۆمەڵایەتی دهچێته سهرەوە، ههروهها ڕێژەی تڵاق و جیابوونهوه و سهرگهردانی منداڵانیش بهرز دهبێتهوه و ڕێژەی پێکهێنانی ژیانی هاوسهرێتیش دادهبهزێت، هاوکات دهبێته هۆی لاوازی بنهماڵه، چونکه لهههر ماڵێکدا ئهگهر یهکێ له ئهندامانی ئهو بنهماڵهیه بهکار هێنهری ماده هۆشبهرهکان بێت ئهوا دهبێته هۆی بهرز بوونهوهی هەژاری و کار دهکاته سهر باری سایکۆلۆژی بنهماڵهکهش، ئاستی خولیای خوێندن دابەزین بەخۆیەوە دەبینێت، ههروهها دهبێته هۆی کوشتنی ههست و ئیحساسی کهسی توشبوو و ژیان ڕهنگوبۆی خۆی نامێنێت، ههست بهبهرپرسیاری کردن، عهشق و وهفا، میهر و موحیبهت، ئهخلاق و ناموس، سۆز و بیری ئازادی و داخوازی بۆ یهکسانی نێوان مرۆڤهکان هیچ واتایهکی نامێنێت و باییخە کۆمەڵایەتییەکان بۆ ئاستێکی زۆر خوار دادەبەزێت و کێشە و گرفت شوێنی ئەو باییخە مرۆڤایەتییانە دەگرنەوە کە بناغەی کۆمەڵگایەکی بێ کێشە و گرفت لەسەری دامەزراوە. له ههموو شتێک گرنگ تر بۆ کهسی توشبوو پهیدا کردنی ئهو مادهیه که دهبێته هۆی لاواز کردن و لهبهین بردنی ههرچێ زووتری ئهو کهسه، لهوانهیه ئهگهر بۆ ماوهیهکی کورتیش بێت دهستی بەو مادهیه ڕا نهگات، ببێته هۆی ئهنجام دانی تاوانێک که لهوانهیه پێش له ههموو کەسێک یهکێ له ئهندامهکانی بنهماڵهکهی خۆی بێت، ئیتر چ هاوسهری بێت یان خود یهکێ له منداڵهکانی یان کهسێکی تر بێت، دهبێته هۆی بهرز بوونهوهی خۆکوژی، نهخۆشی دهروونی و بڵاو بوونهوهی هندێک نهخۆشی بێ چارهسهری وەک نەخۆشینە ڤایرۆسی و هێرپسی و حەساسییە جیاوازەکان.
ئەگەر دەکرێ بەڕوونی باس لەوە بکە کە چۆن ڕژیم سیاسەتی بڵاو پێکردنەوەی مادە هۆشبەرەکانی لە ڕۆژهەڵات لە پێش گرت؟
وڵام؛ یهکێ لهو هۆکارانهی که بووهته هۆی ئهوه که داگیرکەر لە ڕٶژهەڵاتی کوردستان بهبیری ئهوه بکهوێت که ماده هۆشبهرهکان بڵاو بکاتەوە ئەوە بووە کە ویستووێتی بهربهست لە بڵاو کردنهوهی بیری نهتهوهی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان پێک بهێنێت و هەستی نەتەوایەتی لاواز بکات و برسێتی و نەداری باڵ بەسەر وڵاتدا بکێشێت، کۆماری ئیسلامی ئێران بەچەک و هێرشی ڕاستەوخۆ نەیتوانیوە ورەی کورد دابەزێنێت و ناسنامەی نەتەوەیی کورد بشواتەوە و ئاسیمیلە بکات و سهرکهوتن بهدهست بهێنێت، لەبەر ئەوەکە ههمێشه بیری تۆڵهسهندنهوهی لهناو کۆمهڵگای کوردستاندا چاندووە، بۆیه دهیههوێت بهچهکی بێ دهنگ پلانەکانی خۆی جێبەجێ بکات و کۆمهڵگای لاوی کوردستان نهخۆش و بێ هێز و لاواز بکات، بهداخهوه تا ئاستێکیش له داڕێشتنی ئهو سیاسهته گڵاوەدا سەرکەوتوو بووه، داگیرکەر بەو ههموو کارهساته که نهتهوهکهمانی تووش کردووه، لهگهڵ ئهو ههموو کوشتاره بێ بەزەییانە که ئهنجامی داوه، نهیتوانیوه کۆمهڵگاکهمان له بەرامبەر سیاسهته چهوتهکانی بێ دهنگ و ملکەچ بکات، ههر بۆیه دهیههوێت بهبڵاو کردنهوهی ماده هۆشبەرەکان لاوانی چاونەترس و ههموو پێکهاته بنهڕهتیهکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان نهخۆش و بێ هێز و لاواز بکات، چونکه له ڕاستی دا، ئهو مادهیه مێشکی لاوهکان دهکوشێت و نەوەی نوێ لاوز و کەم هێز دەکات، ئیرادهی لاوان تێکدەشکێنێت و لە پرسە گیرنگ و هەنووکەیی و چارەنووسازەکان دووریان دەخاتەوە و وهک ئهوه وایه که ئهوان له دوونیایهکی دیکەدا ژیان بهسهر بهرن، ئهوهش دەرئەنجامی ئهوهیه که داگیرکەر نەیتوانیوە بەچەک دهستکهوت بهدهست بهێنێت و ورەی کورد تێک بشکێنێت و بزووتنەوەی نەتەوەیی لەسەر ڕێ و هێڵی خۆی لابدات و سەرکووپ بکات.
ئەو سیاسەتەی ڕژیم چۆن پێناسە دەکەیت و ئەرکی پارت و ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان لەو پێوەندییەدا چییە؟ و ڕێژەی تووشبوونی لاوان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەو مادەیە چەندە؟
وڵام؛ ئیستراتیژی بڵاو پێکردنەوەی مادە هۆش بەرەکان مەزنترین کەمینی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران و هاوکات ترسناکترین سیاسەتیشە، ئەو سیاسەتە بەبەربەستی گەورە لە پێشەوەچوون و هێنانە کایەی وڵاتێکی پێشکەوتوو ساز دەکات و کاریگەری نەرێنی سەدان ساڵە پاش خۆی جێ دێڵێت. خەبات و تێکۆشان لەدژی ئەو پلانەی ڕژیم ئەرکی هەموو پارت و ڕێکخراوێکی سیاسیی و سینفییە لە کوردستان و دەبێت بەگرینگی و باییخەو بڕوانە ئەو پرسە، چونکوو داهاتووی ئەو نەتەوەیە بەستراوەتەوە بە چارەسەری ئەو کێشە ترسناک و مەزنە. بڵاو پێکردنەوەی مادە هۆشبەرەکان شۆناسی نەتەوەیی کورد دەخاتە مەترسی و پێویستە کە لایەنە کوردییەکان ئاورێکی خێرا لەو پرسە بدەنەوە و لە ڕێگای ناوەندە جیاوازەکانی نێونەتەوەیی ماڤی مرۆڤ گووشار بخەنە سەر کۆماری ئیسلامی ئێران و بەربەستی لەسەر ڕێ ساز بکەن. هەنووکە کە پارت و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕۆڵی ئۆپۆزیسیۆن دەبینن و لە دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کار و چالاکی خۆیان بەرەو پێش دەبەن، دەبێت لە ڕێگای میدیا و تیڤی و ڕاگەیاندنەکەیانەوە هەوڵی ئاگادار کردنەوەی لاوان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بدەن و بەربەست و پێشگیری لە بڵاو بوونەوەی ئەو مادەیە بکەن. لە وڵامی بەشی دیکەی پرسیارەکەدا دەبێت بڵێم بەداخەوە ئاستی ئالوودە بوون بەمادە هۆشبەرەکان لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەرزە و ڕژیمیش ڕێگری لەوە دەکات کە سەرژمیرییەکی درووست ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوە کە بزانین ڕێژەی تووشبووان بەو نەخۆشینە چەندە. ئەنجام دانی سەرژمێری کەسانی تووشبوو بە مادە هۆشبەرەکان لەم بارودۆخەدا ئاستەمە و کۆماری ئیسلامیش ڕێ بەوە نادا کە ڕێکخراوێکی سەربەخۆی مەدەنیش بەو ئەرکە هەستێت، بەڵام بەپێی هندێک سەرچاوەی ناوخۆی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و هاوکات بەشێک لەو کەسانە کە لە ناوەندەکانی پێوەندیدار بە مادە هۆشبەرەکان کار دەکەن و بەرپرسیارێتی حوکوومیەتیشیان هەیە، هەنووکە لە ئێران نزیک بە ١٢ میلیۆن کەسی تووشبوو بەمادەی هۆشبەر بوونیان هەیە کە ڕێژەیەکی بەرچاویان لە کوردستانن.
کۆماری ئیسلامی چۆن دەیهەوێت بەرەنگاری کورد لە ڕۆژهەڵات بێتەوە؟ ئایا پلانی دیکەی هەیە؟ و چۆن ڕۆڵی ئەو نەتەوەیە لاواز دەکات؟
وڵام؛ ڕژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران لە سێ ڕێگەوە هەوڵ دەدات کە کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان تووشی قەیرانی مەزن بکات، چونکوو سەرهەڵدانی کێشە و قەیرانەکانی لەژێر سەری کورددا دەبینێتەوە. یەک؛ لە ڕێی مادە هۆشبەرەکان و ئەنفالی سپی، چونکوو بەچەک نەیتوانیوە کێشەی کورد کۆتایی پێبێنێت و کۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی کوردستان سەرکووت و بێدەگ بکات. دوو؛ لە ڕێی گوشاری ئابووری و نەڕەقساندن و دابین نەکردنی دەرەتانی کار و فرە بوونی کێشە کۆمەڵایەتییەکان و دابەزنی گەشەی ئابووری و بەرز بوونەوەی ئاستی هەژاری لە کۆمەڵگا و لەئاکامدا تێکچوون و تێکدانی ئاساییشی گشتی لە وڵات دا. سێ؛ بەربەست پێکهێنان لەبەردەم خوێندن بەزمانی کوردی و گەشە کردنی زمان و ئەدەبیاتی کوردی و لاواز کردنی کولتوور و هوونەری ڕەسەنی کوردی و گرینگی و باییخ پێنەدان بەناوچە مێژووییەکان و بواری ئاسەوارناسی کوردستان و کۆ کردنەوەی ئاسەوارە کۆنە گرینگەکان و دزینیان بۆ ناوچە فارسنشینەکان. لە ماوەی ٨٠ ساڵی ڕابردوو بەپێی سیاسەتی ڕژیمی شا کە بڕیاری دابوو مێژووێکی خەیاڵی بۆ گەلی فارس لە ئێران درووست بکات، کۆماری ئیسلامی ئێرانیش بەهەمان شێوە ئەو سیاسەتەی پەرە پێداوە و ئاسەوارەکانی کوردستانی دزیوە و لەناوچە فارسنشینەکان چاڵی کردوون. بۆ نموونە کوڕی ڕەفسەنجانی ڕووخسارێکی ناسراوە لەو پێوەندییەدا لە ڕٶژهەڵاتی کوردستان.
بەڵام کێشەی مادە هۆشبەرەکان لە وڵاتانی دیکەش هەیە، پێت وانییە کە بوونی ئەوە کێشەیە ئاسایی بێت و بە کێشەیەکی جیهانی پێناسە بکرێت؟
وڵام؛ ئەو ڕێژهیه کە لە سەرەوە ئاماژەی پێکرا بۆ وڵاتێکی وهک ئێران و بەتاییبەت ڕۆژهەڵاتی کوردستان زۆره و تا دێت بهرهو زیاد بوون دهچێت، چونکوو سیاسەتەکانی ڕژیم بڵاو پێکردنەوەی مادەی هۆشبەرە و ئەوەش قەیرانی مەزنی بەدوادا دێت، هەروەک باسم کرد بڵاو کردنەوەی ئەو مادەیە لە ڕۆژهەڵات سیاسەتی ڕژیمە، لە وڵاتانی دیکە ئەو کێشەیە پتر ئابووریە. هەروەک لە وڵامی پرسیارەکانی پێشووتردا ئاماژەم پێکرد، هۆکاری تووشبوون بەمادە هۆشبەرەکان یان خود ئەو هۆیە پاڵپێوەنەرانەی کە مرۆڤەکان بۆ لای ئەو مادانە ڕادەکێشێت بریتین لە؛ بێکاری و هەژاری و فهحشا و کێشە و گوشارە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان له هۆکاره گرنگهکانی کهسانی تووشبوو بهماده هۆشبەرەکانن، له ڕۆژهەڵاتی کوردستانیشدا ڕێژهی بێکاری، هەژاری و کێشە کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ئابوورییەکان له سهرهوهی ههموو کێشە و بەربەستەکانی دیکەوەن. ئەوەش سیاسەتی خودی ڕژیمە کە دەیهەوێت ڕێگا بۆ پلانەکانی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان خۆش بکات، بۆ نموونە ئەگەر چاو لە جوگرافی پیشەسازی وڵاتی ئێران بکەیت، دەبینی کە تەنیا شارەکانی وەک تاران، ئەسفەهان، شیراز و پتر و بەگشتیی ناوچە فارسنشینەکان پیشەسازی کراون و کارگایان تێدا دانراون و دەرفەتی کاریان تێدا پێک هێناوە، دەبێت لاوانی کورد پتر خۆڕاگر بن و بەرپرچی هەموو هەوڵە گڵاوەکانی ڕژیم ببنەوە، نهک وەک ڕێگا خۆشکەر بن بۆ پیلانەکانی دیکەی ڕژیم کە لە داهاتوودا دەیگرێتەبەر.
سەربەستی؛ ئێمە پرسیارێکمان نەماوە ئەگەر ئێوە شتێکتان بۆ وتن ماوە فەرمووباسی بکە.
زۆر سپاس منیش شتێکی ئەوتۆم نەماوە بژین بە خۆشی.