ناساندێک :
ئێران، عێراقى داگیرکردووەو دەستى تێوەرئەدات، ئەمریکا لەعێراقەو دەستوەرئەدات، تورکیا دەستو پێی لەناوچە سوننیەکان و موسڵ گیرکردووە، وڵاتانى کەنداو لەعێراقن و دەستوەرئەدەن، ئیسرائیل لەبنە گوێی هەموو بەرگدورەکانە تابەخواستى ئەو بیدورن .
ڕوسیا، وەک تەلێکى دڕکاوى لەدواى شۆڕشی سوریاو بەهارى عەرەبییەوە، هاتۆتەوە ڕۆژهەڵاتى ناوین و، ئەیەوێ ئەم ئاگرەى داگیرساوە، وەک مەرج و کارتێک لەبەرامبەر پەیمانى باکورى ئەتڵەسی (NATO) بەکاریبهێنێت . هاوکات ماوەیەکە دەستیکردووە بەگەشەپێدانى (قوتابخانەى ئۆراسیاى نوێ) بۆ دووشت، یەکەم: بۆ جەنگێکى نوێ دژى بلۆکى سەرمایەداریی، دووەم: بۆ بەرەگاربونەوەى ڕێگرتن لەوەى کە ئیحتیوا نەدرێت (دەور نەدرێت) لە ڕێگەى دووخاڵى تورکیاو پاکستانەوە . ڕونتریش ئەگەر ئەمە سەربگرێت، جیهان بەرەو دابەشبونێکى جوگرافى نوێ سەرئەکێشێتەوە، ئەبێت هەموو وڵاتانى (حەوزى قەزوین، حەوزى ناوەڕاست، حەوزى کەنداو) خۆیان ساغ بکەنەوە .
سوننەکان، سەرلەنوێ خەریکى خۆفۆرمەڵەکردنن، پێیان ناشێت. ماڵى سووننى لەدواى ڕوخانى سەدام حوسەینەوە، گڵۆڵەیان کەوتە لێژى لەتەواوى ناوچەکەدا، مەداى کۆبونەوەو بیرکردنەوەیان نەما، هەر بۆنمونە: لەدواى دووجەنگە جیهانییەکەوە، ئیرادەو ئوزنەکێک هەبوو بۆهەڵسانەوەیان، زۆرترین کتێبیان لەمیسر دەنوسی، لەلوبنان چاپیان دەکردو، لەعێراقیشدا دەخوێنرایەوەو هەڵئەگیرا، ئێستا نەلەمیسر کتێب ئەنوسرێت و نەلە لوبنان چاپ ئەکرێ و نەش لەعێراق ڕۆژگارى خوێندنەوە ماوە . ئەى چى بکەن ؟. بەکورتی تریش هەموو یەکە سیاسیی و ناوچەیی و تایەفییەکان، لەپەراوێزى سورتربونى ئەمریکا بۆ بەزلهێزمانەوەى تا (100) ساڵى تر، وە بێ هیوابون لەڕووداوەکانى خۆرهەڵات و، نەگەشتنە ئەنجامى ڕێککەوتننامەى (جنێف 2) ى ئێران و کۆمەڵەى (5+1) . گەشتونەتە ئەو دەرەنجامەى دابەشبونێکى نوێتر بەڕێوەیە، لەئان و ساتى شەپۆلى سەرەتاى سەدەدا مشورێکى خۆیان بخۆن . . سةرةتاى ئةم دابةشبونةش لة خؤرئاوا و باكورى عيَراقةوة بةتةواوى دةركةوتووة .
یەکەم: تیرۆریزم و جیهانگەرایی (Terrorism and Globalization)
گڵوباڵیزەیشن، بەوە ناسراوە کەجیهان بچوک ئەکاتەوەو، سەروەرى (سیادە-sovereignty) ى وڵاتەکان دەبەزێنێت و نایهێلێت . (3) بوعد یان ڕەهەندى هەرە گرنگى ئەم پرۆسەیە، جیهانى خستۆتە شڵەژان و ژێر پرسیارێکى زۆرەوە، ئەوانیش ( ئابوریى و ئاڵوگۆڕە داراییەکان، تەکنەلۆژیاو داهێنانى نوێ، بەریەککەوتنە کلتوریى کۆمەڵایەتییەکان). لەدواى هێرشی (11ى سێپتەمبەر) ى قاعیدە، بۆسەر بورجى بازرگانى جیهانى لەنیۆرک، ئیتر تیرۆریزم و جیهانگەرایی، لەناوەندە هەواڵگریی و ئەکادیمى و تینک تانکەکانى خۆرئاوادا، بەتەواى کەوتە بەرباس و لێکۆڵینەوەو یەکگرتن. بەجۆرێک تیرۆریزم لەهەر شوێنێک بێت لەڕێگەى سود وەرگرتن لەتەکنەلۆژیاو داهێنانەکانى خۆرئاواوە، مەترسی بۆسەر خودى جیهان دروستەکات، ڕاستەوخۆ دەبێتە ماددەو تۆپیکێکى نوێ لە پەیوەندییە نێو-دەوڵەتییەکاندا . ئەگەر لەئایندەیەکدا تاقە (1) هۆکار ببێتەهۆى هەڵوەشانەوەی سیستەم و قانونى نێودەولًەتى، یا چاوێک بە هەیکەل و ئامرازو شێوازەکانى پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا بخشێنرێتەوە، ئەوا هۆکارەکەى قەبەبونى ئەمریکاو جەنگى تیرۆرە لەبەرامبەریدا . کەواتە جیهان لە جموجوڵەکانى تیرۆریستان بەئاگایە.
تیرۆریستان، تەکنەلۆژیا و چەکەکانى خۆرئاوا دەکەنە ئامرازێکى کارئاسانى بۆخۆیان، حکومەتەکانیش لەڕێگەى مانگى دەستکردو تەکنەلۆژیاوە بەتەواوى چاودێریی نەخشەو پەیوەندییەکانى بەرەى تیرۆر ئەکەن، ئەو شوێنانە دەپێکن کە تەکبیرى تیادەکرێت، ئەودەرگایانە دەزانن کە یەکەیەکەى سەرکردەى کۆنەبەعسییەکان لێی دەچنە ژوورێ . لەم سۆنگەیەوە، داعش هێزێکى توندڕەوى (هەناردە) کراوى نوێی ئیقلیمییە، بۆجەنگێکى بەوەکالەت بەکاردەهێنرێت وەک کارتێک . جگە لەکورد هەموو کەس لێی خەبەردارە .
دووەم : داعش بۆچى ؟
ئێمە پێشوتر، توێژینەوەیەکمان سەبارەت بە "ڕەهەندەکانى گەڕانەوەى قاعیدە بۆ ناوچەکانى خواروو ناوەڕاستى عێراق، وەکاریگەرییەکانى لەسەر ناوچە داگیرکراوەکان " بڵاوکردەوە . داعش هەمەڕەنگە لەوڵاتانى عەرەبى و، ئامانجەکەشی لەو ماوەکورتەى کە دروستبووە، دروستکردنى ئەمارەتێکى ئیسلامییە لە عێراق و شام . دواى ئەوەى هێرشێکى توندییان کردە، سەر زیندانى ئەبوغرێب و زیاتر لە (100) کەسیان کوشت و، زیندانیەکانیشیان ئازادکرد، لەکۆتا ڕۆژەکانى (2013) و سەرەتاى سەرى ساڵى (2014) یشدا، هاتنى خۆیان بە فەرمى بۆ عێراق ڕاگەیاند . کە لەپارێزگاى ( ئەنبار ) دا خۆیان بینییەوە . شەڕێکى زۆریش لەقەزاى فەللوجە ( کە سەر بە پارێزگاى ئەنبارە) ڕوویداو، داعش توانى دەست بەسەر شارەکەدا بگرێت . ئەو پارێزگایە لەژێر کۆنترۆڵى ئەم هێزە توندڕەوانەدایە.
ئەنبار : یەکێکە لەگەورەترین پارێزگاکانى عێراق و، ئەکەوێتە بەشی ڕۆژئاواى عێراقەوەو، ڕووبەرەکەى (138، 500 کم) چوارگۆشەیە . بەپێی ئامارى (2013) ژمارەى دانیشتوانەکەى دەگاتە (1,90000000) ملیۆنێک و نۆسەد هەزار کەس . پارێزگایەکى سووننى یە . وە لەمێژوودا بە ( لیواى دلێم ) ناسراوە . گرنگترین شارو قەزاکانى سەر بەم پارێزگایە : ( ڕوومادى: کەمەرکەزی پارێزگاکەیە . . فەللوجە . . هیت . . قائم. . حەدیسە. . عوکاشات . . حەببانییە . . سەرسار. . نوعەیمە. . خالدییه) . هەمیشە ئەو گروپانەى لەشێوەى خەباتى پارتیزانیدا خۆیان دەناسێنن، چەند سیفەتێکى دیاریان هەیە، کە دوو لەوخاسیەتانە، سەرەکین:
یەکەم: پاڵپشت بەئایدۆلۆژیایەکى دیاریکراوى حەددى کارئەکەن، کە لاى داعش ئاینى ئیسلام و بیرى ئوێوڵی سەلەفى پەڕگیرە.
دووەم: ووزە بڕن (ئستنزاف). واتە زۆربەى کات بەشێوەى مەیدانى ناجەنگن، بەڵکو هەمیشە ناحەزو بەرامبەرەکانیان وەڕس دەکەن، ترس وقەلەقى لەناوهێزەکانى بەرامبەردا دروست ئەکەن . تا ووزەى لێ دەبڕن .
لە خەت دەرچونى "داعش" لە هێڵى بەرەى نوسرەو قاعیدە بەئەندازەیەکى باش، بەفۆڕمێکى نوێوە هاتنیان بۆ عێراق و، ناوبانگ دەرکردنیان، (3) هۆکارى سەرەکى هەیە:
یەکەم : پاڵپشتى و ئاڕاستەکردنیان، لەلایەن وڵاتانى ئیقلیمییەوە.
دووەم: سروشتى ” داعش” خۆى، لەڕووى مەشق و جۆرى چەک و تەکتیکى دەستوەشاندن و ڕایەڵەى پەیوەندییە نهێنییەکانیان لەم ناوچەیە . بەجۆرێک ئەم هێزانە توندوتیژترن لە ئەندامەکانى ڕێکخراوى قاعیدە .
سێهەم : ژینگەو ئەدمۆسفێرى عێراق خۆى، زەمینیەکى لەبارە بۆ بەهێزبون و گەشەسەندنى ” داعش”. بەجۆرێکیش ئەتوانین بڵێن : ئەمە شەڕێکى مەزهەبیە، لەبەرگى تیرۆردا .
گریمانەکردن، بۆپرسی چارەنووسی داعش لە (3) ئۆبشن یان بژاردە تێپەڕناکات :
یەکەم: مت بون و توانەوە لەبۆتەى خۆیاندا. .
دووەم: گەڕانەوەیان بۆسوریا. .
سێهەم: فراوانخوازیی و تەکتیک و ئاراستەکردنى نوێیان، بۆ وڵاتانى دى، وەکو ئێران . بەتایبەتى ئەگەرى گرتنە دەستى دەسەڵات لەعێراق وجێگیربونیان لەناوچە سوننیەکانى ئێران . داعش لەسەرەتاى (نیسانى 2014) ڕایگەیاند، کەئاوى فوراتیان لەعێراق بەدەستەوەیە. . ڕووبارى فورات لەسوریاوە هەڵدەقوڵێت، ئەى بۆچى دیجلە کۆنترۆڵ ناکەن کەلەتورکیاوە دێت ؟.
سێهەم : کوردستان: سەرە ڕێی داگیرکەران، کاروانسەراى تیرۆریستان .
کورد لەباکورو ڕۆژئاوا، هەنگاوى سیاسیی و سەربازیی خۆى ناوە، سیاسییەکانى کورد، ڕەنگڕێژى سیاسەتى خۆیان کردووە، پاش تێپەڕبونى ڕەشنوسەکان و تاوتوێکردنى بە فلتەرى (ئیمراڵى – قەندیل – کوردانى ئەوروپا ) لەسەرەتاى گەمەکەوە، بڕیارى یەکلاکەرەوەکەیان داوە، لەگەڵ کێ پێکى شەرابەکە نۆش دەکەن و، داواى دانوستانیش لەکێ دەکەن .
وەک چۆن ئەم ناوچەیە، لەهەموو جەنگە جیهانی و نێوخۆییەکاندا، بەبێ پرسی خاوەن ماڵ کراوەتە جێ پێگەو حەشارگەى زلهێزان، ئەمڕۆکە تیرۆریستانیش لێی بێ ئاگانین، هەردولا کۆک بون لەسەرئەوەى کوردستان هۆتێلێک بێت، لەنێوان عێراق و ئێراندا. تا بەئارامى تیا بحەوێنەوە، لەکوردستانیشەوە وەک پشتێنەیەک هەموو لینکەکانى تر ئاڕاستە (تەوجیه) بکەن . داعش بەدەنگ و ڕەنگەوە لەکەرکوک و دەوروبەرێتى . بةئاشكراو نهيَنى نةك دةزطا ئةمنييةكان، كةسيَك تويَذةريَكى ئةمنى و سياسيش بيَت جموجولَ و لانةو هاتوضؤكانيان هةست ثيَدةكات، ئێران و تورکیا بەگۆشت و ئێسقانەوە لەکوردستان و کەرکوک و دەوروبەرین . ئەمریکا وەک دەزووەکەى مەعاوییە توند توندى ئەکات لەگەڵیان، کەگەشتە حاڵى بچڕان، بۆیان شل شل ئەکاتەوە . ئەوەى بونیەتێکى نییە لەناو ئەم گەمانەدا کوردە. بۆچى ؟. . . (3) هۆکارى سەرەکى کوردستان و کۆمەڵى کوردیی تەواو بێ هۆش کردووە :
یەکەم: نەبونى موخاتەب و دامەزراوەیییە حکومیی و هەواڵگرییەکان. .
دووەم: تەکنەلۆژیا، کۆمەڵگەى کوردیی بوەتە کۆمەڵێکى بەکاربەر (مستهلک) و بەرخۆرى داهێنانە نوێێیەکان، ئۆتۆمبیل و خانوو ڕێگاوبان و پەردەان و غەسالەکانى خۆشتن-سەیارە شتن-قاپ شتن. . جۆرى مۆبایل . . زیادیکردووەو خەڵکى سەرقاڵکردووە . بەڵام هزرو کەیسە قەومى و پرۆژە ستراتیجییەکان هەر لەشوێن خۆیانن .
سێهەم : گەمەو ڕووداوەکانى ناوچەکە، هێندە زۆربون، کوردیان سەرقاڵکردووە بەهەموو شتە لاوەکیەکانەوە . ئەمڕۆکە (90%) ى کۆمەڵگە بەهەموو چین و ئاستەکانەوە، قسەلەسەر بابەتە لاوەکیەکان ئەکەن . گەلێک هەر تاکێکى سوعبەت بەوى دى دەکات . !.