به‌رله‌پرۆسه‌ی ئازادكردنی عیراق، به‌چه‌ند ساڵێك ناوه‌نده‌كانی بریار به‌ده‌ست له كۆشكی سپی له‌خه‌می دارشتن و دیراسه‌كردنی عیراقێكی تازه بوون، كه‌ئه‌و ووڵاته كاتی ئازاد ده‌بێت ته‌واوی بنه‌ماكانی ده‌وڵه‌تبوونی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات و مۆركه سۆشیال، ئاینه‌كه‌ی به‌عس له‌ئه‌لفه‌وه تایائی هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه، بۆهاوسه‌نگی راگرتنی به‌رژه‌وه‌ندی و هاوپه‌یمانی[ امریكی، ئه‌وروپی] نه‌ده‌بوو عیراق سنووره جوگرافی و سیاسیه‌كه‌ی ده‌سكاری بكرێت و زیان به‌سه‌روه‌ری یه‌ك پارچه‌یه‌كه‌ی بگه‌یه‌نێت. پرۆژه‌ی جێگره‌وه دوای له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵته‌كاندنی چنراوه سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كه‌ی عیراق، دابه‌ش بوونی بوو بۆسی هه‌رێمی جیاواز و مه‌ركه‌زێك بونیاده‌كه‌ی له‌سه‌ر پره‌نسیپه‌كانی فیدرالیزم بێت، له‌گه‌ڵ هه‌بوونی كه‌مینه‌كانی تر بێجگه له عه‌ره‌ب و كورد، پرسی پاراستنی مافه كلتوری و مه‌ده‌نیه‌كان گرفتێكی گه‌وره‌كراوه‌ی ئه‌وبه‌ربه‌ست و كۆسپانه بوون كه‌گومان له‌هاتنیان نه‌ده‌كرا بێنه به‌رده‌م فیدراڵیه‌ته‌كه‌و خودی پرۆسه‌ی دیموكراسیه‌كه به‌گشتی، یازده ساڵ زیاتر روداوه‌كان روبه‌روی پرۆژه‌كه‌ی بایدن بونه‌وه و ناوه‌ناوه له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانێك له‌عیراقێك له‌ناوه‌نده‌كانی میدیاو دانیشتنه‌كانی نێوان لایه‌ن په‌یوه‌ندیداره‌كان ده‌بوونه زه‌خیره‌ی ده‌نگ هه‌ڵبرین و رێك نه‌كه‌وتن به‌ده‌ردی گورگه‌كه‌ی هه‌یاس پیشانی ده‌سه‌ڵاتداران و بریاربه‌ده‌سته‌كانی حكومه‌ت ده‌درایه‌وه، مانه‌وه‌ی پرۆژه‌كه وه‌كو ده‌قێك له‌تۆماری به‌رنامه‌ی سیاسه‌ته ده‌ره‌كیه‌كانی واشنتۆن و به‌راورد كردنی به‌دۆخی عیراق، به‌رجه‌سته‌كاری ئه‌و لێكدانه‌وه‌یه‌ن كه‌وا عیراق ناتوانێت مل ملانی تایه‌فی و نه‌ته‌وه‌یی یه‌كانی به‌سه‌ركه‌وتویی تێبپه‌رێنی به‌ڵكو سی كوچكه‌ی [كورد، شیعه، سوننه] ملۆزمی شكست هێنان و په‌ره‌چه‌كردارن به‌رامبه‌ر فیدراڵیه‌ته نه‌مه‌یوه‌كه، یه‌ك خاكیه‌كه‌ی كه‌تا دێت لێك ترازانی ده‌بێته شتێكی حه‌تمی، هه‌رچیه‌ك له‌سایه‌ی عیراقی پاش 2003 ده‌گوزه‌ری به‌بی ناوهێنانی هه‌رسی پێكهاته‌سه‌ره‌كیه‌كه مه‌به‌ستێك و ئاماژه‌یه‌كی رون نادات به‌ده‌سته‌وه هه‌تاكو جۆری ناو هێنانه‌كه‌و شكل و روخساری ته‌وافوقه سیاسیه‌كان كۆی موعاده‌له سیاسیه‌كه‌ی كردۆته ئه‌مری واقیع، مه‌سه‌له‌یه‌ك یه‌كلایی نابێته‌وه تاكو ره‌زامه‌ندی هه‌موویانی له‌سه‌ر نه‌بێت، نه‌سه‌لماندنی هه‌میشه‌یی هه‌ریه‌ك له‌مانه زۆرجار بابه‌تی زۆرینه‌ی حوكمرانی هێنراوه‌ته پێش و ئاوه‌كه‌ی لێڵتر كردووه، كه‌سایه‌تی یه‌كه‌می حوكمڕان له‌باش به‌كارهێنانی پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران ناواده ده‌رده‌چێت و بۆ چه‌سپاندنی تاكرایه‌ك ئاماده ده‌بێت یاری به‌داهاتی هاوڵاتیان بكات كه‌ئه‌وپه‌ری په‌نابردنه بۆ خراپ به‌كاربردنی ده‌سه‌ڵات به‌مه‌ش ئه‌وه‌نده نامێنێت بارودۆخه‌كان به جارێك پێچه‌وانه ببنه‌وه و گشت كارته‌كان له‌یه‌ك كاتدا تێكه‌ڵ كرێن. له‌گه‌ڵ بوونی یاسای هه‌رێمه‌كان له‌ده‌ستوری عیراقیدا، پێك هێنانی زیاتر له‌یه‌ك هه‌رێم موڵكی پارێزگایه‌ك یان زیاتره، به پێی راپرسیه‌ك به سی قۆناغی جیاواز ده‌توانن بنه خاوه‌نی هه‌رێمی تایبه‌ت به خۆیان، له‌به‌رامبه‌ردا كۆمه‌لێك ئاسته‌نگ له‌سه‌رویانه‌وه داهاته ئابوریه‌كه رێگری ته‌واو ده‌كه‌ن له دروست نه‌بوونی، له‌ژێر رۆشنایی كێشه‌كان كه ئێستا له گۆره‌پانی عیراقی له گه‌شه‌كردندان له نێوان عیراق و هه‌رێمی كوردستان له‌نێوان هێزو لایه‌نه سیاسیه‌كان، مانای پێكه‌وه ژیان ده‌كاته فێلێكی زیره‌كانه كه په‌نای بۆ ببرێت بۆ جوڵاندنی سۆزی رادیكالیزمیانه‌ی مه‌زهه‌بگه‌راكان، قوڵ بونه‌وه‌ی كێشه‌ی خۆبه‌خۆی سونه‌وشیعه‌كان له‌ناو ماڵی خۆیان ده‌لاله‌تی په‌ك كه‌وتنی ئایدۆلۆژیاو مردنی ده‌وڵه‌تێكه كه‌خۆی به‌ره‌هه‌ندی شیعه‌بونه‌وه هه‌ڵده‌واسێت، به‌هه‌مان شێوه‌ش له‌كوردو سونه‌ش قه‌بول ناكرێت ئیملای رێكه‌وتنه سیاسیه‌كان بكه‌نه دیوی دیاری حكومه‌ت و په‌رله‌مانێك كه هه‌مو چین و توێژه‌كان به‌هی خۆیانی ده‌زانن و تیایدا ئه‌ندامن، ئه‌م راستیه‌ی كه‌وا هه‌یه دارشتنێكی سیاسیی هه‌مه‌لایه‌نه‌شی هه‌یه، پلانی سی هه‌رێمه‌كه‌ی بایدن ده‌كه‌وێته به‌ر ئۆپه‌راسیۆنی دوباره رێكخستنه‌وه‌ی ئه‌و چوراچێوه‌یه‌ی كه ئه‌مه‌ریكا ده‌یه‌وێت ده‌وڵه‌تێكی یه‌ك پارچه‌ی بی كێشه‌ی هه‌بێت!! یان ده‌سكاریه‌كه وێنه‌كه بۆ دامه‌زراندنی سی هه‌رێم وه‌كو خۆیان بگۆرێت به‌وواتایه‌ی هه‌رێمێكی نه‌ته‌وه‌یی بۆكورد، هه‌رێمێكی ئایدۆلۆژی –مه‌زهه‌بی كه ره‌سمی تێگگه‌یشتنه جیاوازیه‌كانیان بۆ ئاین و ده‌وڵه‌تداری بكات و سنوور بۆ ته‌عریفه كلتوری و ترادسیۆنه جیاوازیه‌كانیان دابنێت، چونكه درێژ بونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كان به‌م شێوه‌یه باجی زیاتری به‌دوادا دێت شتێكی وه‌ك یاسای باری كه‌سێتی جه‌عفه‌ری لێده‌كه‌وێته‌وه سه‌ره‌رای ناره‌زایی رێكخراوه‌كانی ژنان و كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی ره‌نگه له‌دوای مشت و مرێكی شه‌رمنانه دواتر بگشتێنری، بوونی هه‌رێمێك به‌م رێكاره و ره‌خنه‌لێگرتنی زۆر باشتره له‌وه‌ی سه‌ربباته‌وه شه‌ری ناوه‌خۆیی و هه‌مووشیان خۆیان به‌حه‌قخوراو بزانن، هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره وه‌ك پێشبینی ده‌كرێت كه ته‌وازونی هێز بگۆرێت، واقیع بوونی سی هه‌رێم وه‌ك چاره‌سه‌ربۆ دۆخی ئه‌مرۆی عیراق بۆ كێشه‌ی داهاته‌كانی نه‌وت و سامانه‌كانی دیكه ده‌كرێت فیدراسیۆنێكی هاوبه‌ش پێكبهێنرێت له‌سه‌ر بنه‌مای پێویستی و ئاینده‌ی هه‌رێمه‌كه‌و جۆرو پێشكه‌وتنی فیدرالیه‌ته‌كه له‌ناویدا، به‌له‌به‌رچاوگرتنی دووچاره‌سه‌ری تر ئه‌گه‌ر هاتوو دۆخه‌كه به‌یه‌كجاری نه‌گه‌یه‌نێته قۆناغی چاره‌سه‌رێكی بنچینه‌یی ئه‌ویش كۆنفیدراڵی عیراق و جیابونه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانه بۆ سه‌ربه‌خۆیی به‌مه‌رجی به‌ده‌ست هێنانی پشتگیری ده‌ره‌ه‌وه‌و عورف و یاسا نێو ده‌وڵه‌ته‌یه‌كان یه‌كریزی ناوه‌خۆیی له‌بریاردان له‌هه‌موویشی گرنگتر بوونی دامه‌زراوه‌یه‌كی ئابووری و دارایی تۆكمه كه بتوانێت ژیان گوزه‌رانی هاوڵاتیان له‌هه‌ر پێشهاتێكی نه‌خوازراودا دابین بكات.