“سەدەی بیست کۆتایی هات،بەکورتی،بە گێرەشێوێنیەکی جیهانی کە سروشتەکەی دیارنیە،وەبەبێ میکانیزمێکی ڕۆشن بۆ سنوردانان بۆی یا کۆنترۆڵکردنی ئەم فەوزایە.” ئیریک هۆبسبام“کتێبی سەردەمی توندڕەویەکان کوردستان گوندێکی بچوکی ئەم دنیا فەوزایەی سەدەی بیست ویەکەمە.جیهانێک کە سەرجەم مۆدیل و چەمکە فکری و سیاسی وئابوریەکانی لە ناڕۆشنیدا پەل دەکوتێ.ڕەخنەش لەم دنیایە لە قەیراندایە وئایدیا گەورەکانی ئازادی ویەکسانی سەدەکانی ڕابردوی ئینسان هێشتالەژێر فشاری هێرشەکانی باڵی سەرکەوتوی نیولیبرالیزم و نیوناسیونالیزم ونیوکۆنسەرڤاتیڤ و ئسوڵیەکاندانەیتوانیوەڕەوتێکی فکری و سیاسی ڕەخنەگرانە بۆ گۆڕینی ئەم دنیانائازادونایەکسانە بخاتەڕووو.تەوژمی ڕەخنەگرانەی ڕۆشنبیران لەکۆتایی سەدەی بیستدالە سایەی ئەم نیولیبرالیزمەدا دژی ڕەخنەی ڕادیکال بوو لە سیستەمی سەرمایەداری بازاڕی ئازاد و دیموکراسی لەژێرناوی ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ توتالیتاریزمدا.بەڵام ئێستادوای دوودەیەی ڕابردوو چەند ساڵێکە شاهیدی یەک واقعیەتی نوێین،ئەویش واقعیەتی ئەزمەی هەمەلایەنەی فکری و ئابوری و سیاسی نیزامی سەرمایەداری و مۆدیلی بازاڕی ئازاد وڕێگا چارەی پەرلەمانتاریزم ،لەوەڵامدانەوە بەو ناڕەزایەتیە کرێکاری و سیاسیانەی لە ڕۆژائاوا و بەو شۆڕشانەی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەری هەڵداوە.هەربۆیە تەوژمی ڕەخنەی دیموکراتی لەدنیای ئێستادا کەوتۆتە قەیرانێکی قوڵی بێ ئەلتەرنایڤی و خەریکی پاراستن و داڕشتنەوەی پایە سیاسی و ئابوری و فکریەکانی سیستەمی دەسەڵاتدارە ،کەخۆی لە بازاڕی ئازاد و پەرلەمان و دین و خاوەندارێتی چ ینی سەرمایەداراندادەبینێتەوە.
ئەم واقعیەتە جیهانیە لە گوندە گلوبالیکەی ئێمەشدا کە کوردستانە خۆی نیشان دەدا.کێشەی نیوان مەریوان وریا قانع و هاوڕاکانی لەگەڵ بەختیار عەلیدا،کێشەی ئەو ڕەخنەگرە دیموکراتیانەیە کە پایەکانی پەرلەمان و ئیسلام و ناسیونالیزمی ئۆپۆزسیۆنی گۆڕان دەپارێزن ودژایەتی ڕەخنەی ڕادیکال دەکەن لەو سیستەمە میلیشییایی و مافیایەی لە کوردستانە .ڕیشەی ئەو جیابونەوەیەی لەڕەوتی دیموکراتی و پۆست ;مۆ دێرنی لە کوردستاندا دروست بوە ئەو واقعیەتەیە کە ئەم ڕەخنە دیموکراتیە ،کە بنەماکانی سیستەمی دەسەڵاتدارێتی چینی سەرمایەداری حزبی لەکوردستاندا دەهێڵێتەوە،ئێستا لە قەیراندایە.ئەم قەیرانە هۆیەکەی بەشداری ئەم ڕەوتە ڕەخنەگرە دیموکراتیەیە لە بزوتنەوەی گۆڕاندا و بونی ئەم ڕەوتە ڕەخنەگرانەیە بە بەشێک لەو پرۆسە سیاسیەی کە دەیەوێ لەڕێگای دەسەڵاتێکی ملیشیایی و مافیاییەوە لە کوردستاندا پە رلەمانتاریزم و مافی مرۆڤ و دیموکراسی جێگیربکاو لەچوارچێوەی ئەم سیستەمە سیاسیە فاشیستیەی کوردستانداپایەکانی ناسیونالیزمی کوردی وسەوابیتی ئیسلام و دابەشکردنی داهاتی نەوت بەیەکسانی لەنێو چینی دەسەڵاتداردا جێگیربکا.
ئەم بزوتنەوە ڕەخنەگرە دیموکراسیەی مەریوان وریا قانع و ئاراس فتاح مژدەی قۆناغی گواستنەوەی لە سوڵتانیزمەوە بەرەو دیموکراسی دەدا لەئاکامی ئەم هەڵبژرادنەی ئەیلولی ٢٠١٣ وە ئێستا خەریکی تەبریری تیۆری ئەم قۆناغەی دەسەڵاتن.ئەم ڕەوتە ڕەخنەگرە لە دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی چوارچیوەی ڕەخنەکەی توتالیتاریزمی دەسەڵات و سوڵتانیزمی پارتی بوو وە ئەلتەرناتیڤەکەی دیموکراسی پەرلەمانی بوو .ئێستا&nb sp;ئ ەم دیموکراسیە بە بەشداری پێکردنی ئوپۆزسیۆن و بەتایبەت بزوتنەوەی گۆڕان لە حکومەتی پارتیەوە دەستی پێکردوە و قۆناغی گواستنەوە دەستی پێکردوە.هەربۆیە ئەگەر بزوتنەوەی گۆڕان داوای بێدەنگی شەقام بکا،ئەوا ئەبێ کاری ئەم ڕەخنەگرانەش وەستانەوە بێت بەرامبەر بەو نیولینینستیە کەداوای گۆڕینی سیستەمی دەسەڵاتدارێتی ئێستای کوردستان دەکاو ڕەخنەی ڕادیکال لەم سیستەمە دەگرێ و دەست بەرداری کاری پەر لەمانی و ریفۆرمی ئەم سیستەمەدەبێ کە لە”قۆناغی گواستنەوەدایە بەرەو دیموکراسی”.
ئایا ئایندەی کوردستان دەبێ مانەوەی سیستەمی میلیشیایی یەکێتی و پارتی بێت بەپەرلەمان و حکومەتێکەوە کە پاشکۆی ئەم دەسەڵاتە میلیشیاییە بن، یاخود گۆڕینی شۆڕشگێڕانەی ئەم سیستەمە میلیشیایە و ڕزگارکردنی خەڵکی کرێکارو ئازادیخوازی کوردستانە لەدەست میلیشیاکانی یەکێتی وپارتی، ئەمە ئەسڵی ئەو مەسەلەیەیە کە ڕوبەڕوی ناڕەزایەتی جەماوەری لە کوردستان بوەتەوە.ڕەخنەگرانی دیموکراسی و باڵە س یا سیەکەیان کە بزوتنەوەی گۆڕانە ڕیگای یەکەم بەڕیگای گەیشتن بە دیموکراسی دادەنێن و هەربۆیە ڕەخنەکانیان ڕوی کردۆتە ڕیفۆرمی سیستەمی میلیشیایی دەسەڵاتدار و داوای بێدەنگی شەقام و هێمنی بازاڕی سەرمایە دەکەن لە چوار ساڵی داهاتودا.هەربۆیە ئەمە جەدەلێکی گرنگە بۆ بزوتنەوەی ناڕەزایەتی خەڵکی کرێکار و ئازادیخوازی کوردستان کە دوای بەشداری ئۆپۆزسیۆنی گۆڕان لە حکومەتدا و بون بەبەشێ لەدەسەڵ ات دەبێ چ هەڵوێستێکی فکری و سیاسی لەو بزوتنەوە ڕەخنەگرە دیموکراتیە بگرێ کە باڵە سیاسیەکەی وەک بەشێ لەدەسەڵات کاردەکا؟ هەرچەند کاری بزوتنەوەیەکی ڕەخنەگرانەی سیستەمی دەسەڵاتداری ئێستا تەنیا بەخۆجیاکردنەوە لەم ڕەخنەگرە دیموکراسیانە ناوەستێ بەڵکو خستنەڕووی ڕەوتێکی فکری و سیاسی کە ڕەخنەی ڕیشەیی لە فکروسیستەمی سەرمایەداری ئیستا هەیە و بەدیلی سیاسی و کۆمەڵایەتی بۆ گۆڕینی ئەم سیستەمە دەخاتەڕوو.لیرەدا مەجالی باس لە بنەما فکری و سیاسیانەی ئەلتەرناتیڤی سیستەمی ئێستا نیەو تەنیاباسەکەمان لەسەر قۆن اغ ی گواستنەوەی دیموکراسی و پایەی ناسیونالیزم و ئیسلامی ئەم ڕەوتە ڕەخنەکرە دیموکراسیەیە.
قۆناغی گواستنەوەی سیستەم و پاراستنی پایەکانی
پێناسەی ئەو سیستەمەی کە ڕەخنەگرانی دیموکراتی وەک مەریوان و ئاراس و ریبین و ئەوانی تر دەیانەوێ جێگای سوڵتانیزمی پارتی بگرێتەوەلە بەرنامەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕاندا دەبینرێ.بەنیشتمانی کردنی داهاتی نەوت وبودجە و هێزی چەکداروئاسایش ودەزگای پاراستن وزانیاری و پەیرەوکردنی سیستەمی پەرلەمانی وپێکهێنانی حکومەت بەپێی ئیستحقاقی هەڵبژاردن.
ئەم بەدیلە دیموکراتیەئەمڕۆ بەپێی ئەو هێزانەی دروستی دەکەن و ئەو وڵاتانەی تیایدا دادەمەزرێ شیوازەکەی دیاری دەکرێ.پیوەری سەرەکی ئەوەیەکە دژە شەپۆلی بازاڕی جیهانی سەرمایە نەبێ و کێشەی سیاسی بۆ ئەم سیستەمە جیهانیە دروست نەکاو ئیتر لەو حزبە دەسەڵاتدار و میلیشیا ناسیونالیستی و دینیانەی هەیە دەتوانی حکومەت و دەستور و پەرلەمانی وەک ئێستای عێراق دروست بکەیت و ناوی بنێیت بەدیل و پرۆسەی دیموکراتی.لەدیموکراتی سەرۆکایەتی ئەمریکا و پەرلەمانی بەریتانیەوە هەیە تا بە دیموکراتی میلیشیایی کوردستان و عێراق بەهەر هەمووی دەڵین سیستەمی دیموکراسی دنیای ئەمڕۆ و ئینسان لە ۆل ستریت و ئەسیناوە تا سلێمانی و بەغدا بەدەستیەوە گیرۆدە و ناڕازیە.
ناوەرۆکی بەرنامەی دیموکراسی ئەم ڕەوتە ڕەخنەگرە دیموکراتیکەو بزوتنەوی گۆڕان بریتیە لە بەنیشتمانی کردنی دام ودەزگاکانی حوکمڕانی.ئەم ناوەرۆکە ئەوەندە پوچە کە مێژووی سەدەی بیست لە بەرنامەی فاشیزمەوە تاکو سوشیالیستی بورژوازی و تا دیکتاتۆریەتی بەعس ئەم جۆرە ئیدارە نیشتمانیەیان دروستکردو دژ بە مافەکانی خەڵکی کریکارو ستەم لێکراو ئەم دامودەزگا نیشتمانیانە بەکارهێنرا.ئاخۆ بە نیشتما نی کردنی میلیشیاکانی پارتی و یەکێتی و دەزگاکانی سەرکوتی ئاسایش و دژەتیرۆر و پاراستن و زانیاری، ئەو گۆڕان و گواستنەوە دیموکراسیەی کە بزوتنەوەی گۆڕان و باڵە فکریەکەی،واتە ڕەخنەگرە دیموکراتیەکان، دەیانەوێ،چ گۆڕانکاریەک لە ناوەرۆکی سەرکوتگەرانە و دژی ئازادی ئەم دەزگایانەدا دەکا کە وەسیلەی کۆنترۆل و مۆنۆپۆل کردنی داهات و دەسەلاتن لە کوردستاندا؟ بەنیشتمانی کردنی داهاتی نەوت ;و بودجەش لای ئەم گۆڕانخوازانە واتە ئاگادارکردنەوەی خەڵک لەڕێگای پەرلەمان و میدیاوە لە گرێبەستەکان وجۆری کۆمپانیاکان نەک تەسلیم کردنی ئەم داهاتە بە خەڵکی کرێکارو کارمەند و بێکار و خەڵکی کەم دەرامەتی کوردستان.ئۆپۆزسیۆن و گۆڕان لەوەرگرتنی پۆستی وەزاری و حکومیەوە دەیانەوێ ببنە شەریک لەم داهات و بودجەیەدا .ئەمە هیچ کات دەسەڵاتی فیعلی پارتی و یەکێتیش لە مۆنۆپۆلکردنی ئەم داهات و بودجە کۆتایی پێ ناهێنیت.ئەمە مۆدێلی دیموکراسی نیولیبرالەکانی کوردستانە و لەمەدا کۆپی مۆدێلی دیموکراسی میلیشیایی ئەمریکی لە عێراقدا دەکەن .لای ئەم نیولیبرالانە پێوەری دیموکراسی بە هەڵبژاردنی پەرلەمانی دەپێورێ و تەنانەت بەلای بەهاکانی لیبرالیزمی سەدەی نۆزدەی بورژوازیشدا ناچن کە لە سیەکانی سەدەی بیستەوە لای بورژوازی جیهانی لە پیرۆزی کەوتوە و مامەڵەیەکی پراگ ماتیانەی لەگەڵدا دەکا.
ڕخنەگرە دیموکراسیەکان لەکوردستان هەڵبژاردنی حزبەکان بۆ دروستکردنی حکومەتیکی جیبەجێکردنی بەرنامەی دەسەڵاتە سەربازی و ئابوریەکانی کوردستان، وەک مۆدێلی دیموکراسی کوردستان دەناسێنن و قۆناغەکانی بەپێی بەشداری ئۆپۆزسیۆنی گۆڕان و بەرنامەکەی دیاری دەکەن.تیرۆری سیاسی وگەندەڵی و سیستەمی میلیشیایی و کەمی کرێ و موچە و نەبونی خزمەتگوزاری و بیمەومافە سەرەتاییەکان بە کەموکوڕیەکی دەزانن کە دەکرێ وەک بابەتی کەمپینی هەڵبژاردنەکان دژ بە یەکێتی و پارتی بەکاربهێنرێ بەڵام نابێ وەک نیشاندانی سیستەمێکی مافیایی و فاشستی کە لەسەر بێ مافی و سەرکوتی بێ پەردە دامەزراوە بناسێنرێ.لە چەندبەش نوسینی مەریوانی وریا قانعدا لەسەر ئەم سیستەمە ئابوریەی دەسەڵاتی سەرمایەدارانی حزبی و کۆمپانیا سەرمایەداریە جیهانیەکان لە کوردستاندا قسەیەک نیەو لەسەر چۆنیەتی گۆڕینی ئەم سیستەمە ئابوری و سیاسیە جگە لە لابردنی سوڵتانیزم شتێکی تر نابیستین.
ئەم ڕەخنەگرە دیموکراسیانەلە پاراستنی دوو پایەی تری دەسەڵاتی سەرمایەدارانی حزبی لە کوردستانیشداداهێنانی تازەیان هەیە.کۆی داهێنانی مەریوانی وریا قانع لە ریفۆرمی عەلمانیەتی ئەم دەسەڵاتەدا بوەتە ئەوەی دەڵێ”مادام بزوتنەوەی گۆڕان بەرگریی لە ”سەوابیتەکانی ئیسلام“ دەکات و پێیوایە نابێت یاسایەک دەربکرێت ناکۆک بێت لەگەڵ ئەم سەوابیتانەدا، بۆیە ئەرکی سەرشانیی ئەم بزوتنەوەیەیە بە کۆمەڵگای ئێمە بڵێت چ تێگەیشتنێکی بۆ ئەم سەوابیتانە ھەیە “.”سەرچاوە: مونافیقی سیاسی؟ پەیوەندی یەکێتی و پارتی و گۆڕان بەدینەوە.” مەریوان ئامۆژگاری گۆڕان دەکا”ئەو سەوابیتە ئیسلامیانە دیاری بکا کە دەبێ یاسایان لەدژ دەرنەکرێ” .دیارە پێشتر لەلایەن سەردار عەزیزی سەرکردەیەکی تری ئەم ڕەوتەوە دیفاع لەم سەوابیتە ئیسلامیانەی بزوتنەوەی گۆڕان کراوە و من لە نوسینی “کاتێ فکری مۆمەکە دەکوژێتەوە” هۆیەکانی پاراستنی ئیسلام وەک بەشێ& ;nbs p;لە دەسەلاتی ئەم نیودیموکراسیانە باسم کردوە و شەراکەتێ مەریوان بۆ ئیسلامی لە دەسەڵات ویاسا و دەستوردا دەیەوێ نیشانی دەدا کە ئەم بەدیلە دیموکراسیە پشتوێنی سەوزی ئیسلامی لە مەراسیمی قۆناغی گواستنەوەیەدا پێشکەشی کراوە.
ناسیونالیزمیش وەک پایەیەکی ئایدیۆلۆژی ئەم دیموکراسیە لەلایەن ئەم ڕەخنەگرانەوە تۆخ کراوەتەوە و گلەیی لە یەکێتی وپارتی لەوەدایە کە نەیانتوانیوە وەک پێناسە و ناسنامەی دانیشتوانی کوردستان ناسیونالیزمی کورد بۆ شەرعیەتدان بە حکومەت و دەوڵەتی کوردی بەکاربەرن و ناسنامەی حزبی و عەشیرەتیان هێشتۆتەوە.سەیر لەوەدایە ڕەخنەی مەریوان و هاوڕاکانی لەسەر ئەوەیە کە فاشیزم بۆ پێناسەی دەسەلات ی یەکێتی و پارتی دروست نیە لەبەرئەوەی فاشیزم لەسەر بنەمای نەتەوەپەرستی وتوندڕەوی نەتەوەیی دروست بوە بەڵام ئایا نازانێ کە ”تا ساڵی ١٩٣٤مومکین نەبوو کە وەسفی خەڵکی ئەڵمانیا بکەی بە ئەڵمانی لەبەرئەوەی لە ئەڵمانیان نەک لەبەرئەوەی سوابین یا فرانک یا سکسون.” “هوبسبام،چاوپیکەوتن ساڵی ٢٠١١ لەگەڵ گۆڤاری New Left Review “
بەڵێ ئەم شوناسە نەتەوەییەی ئەڵمانی بەرهەمی فاشیزمە.ئەمە ناسنامەیەکە کە مەریوان ئێستا بۆ هاوڵاتیانی کوردستانی داوا دەکاو ودەڵێ”.بەکورتی نەبوونی ئەو شوناسە نەتەوەیی و نیشتیمانییەی باسمکرد ...، شتێکی بۆ مرۆڤی ئێمە لە ناوچە جیاوازەکانی کوردستاندا بەناوی شوناسێکی یەکگرتووەوە نەھێشتۆتەوە لەدەوری کۆببنەوە.”مەریوان قانع -ھەڵەبجەو سەیدسادق: فەشەلی دروستکردنی نیشتیمان”
ئەوەی کە ناسیونالیزمی یەکێتی و پارتی ناتوانن دەوڵەتی نەتەوەیی دروست بکەن بنەماکەی ئەوەیە کە ئەرکی مێژوویی ناسیونالیزمی کوردی دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆی نەتەوەیی نیە بەڵکو داسەپاندنی دەسەڵاتی بورژوازیانەی حزبەکانیانە بەناوی نەتەوەی کورد ەوە و تیڕوانینی ناسیونالیستی و کردنی بە ئایدیۆلۆژیای دەسەڵات پیویستی بە بونی دەوڵەتی سەربەخۆ نیە.دڵ سوتانی مەریوان بۆ ئایدیۆلۆژیا و شون اسی نەتەوەیی خەمێکە بۆ داپۆشینی کەموکورتی شەرعیەتی ئەم دەسەڵاتە ئەگەر نا بۆ داوای شوناسی هاوڵاتی بون و ئینسانی بوون بۆ دانیشتوانی کوردستان ناکات جا هەر زمان و زاراوەیەکیان هەبێ و بەناوی هەر ناوچەیەکەوە بناسرێنەوە.
بەکورتی ئەو مۆدێلە دیموکراسیەی مەریوان و هاوڕێکانی بۆ دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کوردی دەڕازێننەوە ڕوپۆشکردنی ئەو سیستەمە میلیشیایی یە کە بەهەڵبژاردنە پەرلەمانیەکەی و بونی ئۆپۆزسیۆن بەبەشێک لە دەسەڵات و بە سەوابیتێکی ئیسلامی و شوناسێکی نەتەوەیی کوردیەوە ،ئەمە شاری خەونەکانی دیموکراسیە کە بە ئازادیخوازان و خەڵکی ستەم لێکراوی لە کوردستان ڕەوا دەبینن و ئەمە کۆتایی چیرۆکی بزوتنەو ەی ڕەخنەگرانەی ڕۆشنبیرە دیموکراتیکەکانی کوردستانی ئێمەیە.لەم گوندەدا جیهانی فەوزا و قەیرانی ڕەخنەگرە دیموکراتەکانی دنیای سەرەتای سەدەی بیست و یەک دەبینین.
ئاسۆ کمال
ASO KAMAL
00447760131203