ناونانی هەر تشتەک وە پێی ناوەرۆکی خۆی زۆر بایەخدار و پێویستە و کاریگەریی ئەرێنیی لەسەر بوون و گەشەکردنی تشتەکە دادەنێ، لێ ئەوەی دەیبینین لە تێکڕای جیهان زۆر ناو هەن پڕ وە پیستی خۆیان نین یان هەر ناتوانن گوزارشت لە ناوەرۆک بکەن، لە نێو کوردانیش هەر وە هەمان شێوەیە، ئەو دیاردەیە تا ئێرە تا رادەیەک ئاساییە. . لێ هیچ ئاسایی نییە کاتەک دوو ناو لە یەک تشت دەنێن و ئیدی دوو لایەن یان چەند لایەنەک چەندین ساڵ ململانێی لەسەر دەکەن و هەر پارت و لایەنەکی سیاسیی وە پێی بەرژەوەندییە تەسکەکانی خۆی سوودی نەرێنیی لێ وەردەگری، لە بەرانبەریشدا بێجگە لەوەی زۆر زیان بە خودی تشتەکە دەگەیەنن توانستەکانی میللەتیش وەفیڕۆ دەدەن و دووبەرەکیی لە نێویان چێ دەکەن وە تایبەتییش کاتەک دوژمنان خۆیان دەخزێنتە نێوی ئەوە زیانی فرە فرە پتر دەبی. . دیارە ئەو ململانێیە پووچە دەستی ئەنقەستیشی لە پشتە و وە جۆرەک کاتی خەڵک دەکوژی و خەریکیان دەکا کە نەتوانن بپەڕژێنە سەر چارەسەرکردنی ئەو گرفتانەی کە گرفتی رۆژن و پێویستە وە خێرایی چارەسەر بکرێن! ناونانی هەردوو ناوی (ژن و ئافرەت) لە رەگەزی مێ یەک لەو نموونە ناجۆر و ناشیرینانەیە کە سیاسەتبازان لە نێو کورداندا ئافەریدەیان کرد!
(باشووری کوردستان و کوردستانی باشوور) ئەو دوو ناوەن کە نووکە ئەمن لێیان دەدوێم و دووەمیشیان وە راستتر و شیاوتر دەزانم، هەرچەندە هێشتا هێندەک کەس هەن - وە تایبەتییش لە نێو حیزبە سیاسەتبازەکانی کوردستان - ناوی (کوردستانی عێراق) وەکاردەبەن و وەک کۆیلە ملکەچی بەرژەوەندییەکانی داگیرکەرانی کوردستانن. . لێ ئەوانە هەرگیز ناتوانن ببنە گرفتەکی ئەوتۆ و شایەنی گرنگییپێدان نین چونکە زۆربەی زۆری میللەت پابەستیان نین. . هەر کە ترووسکەی سەربەخۆییش کڵپە دەکا ئیدی ئەوان دیسان وەدوو بەرژەوەندییە خۆپەرستییەکانی خۆیان دەکەون و وە ئاسانیی دەستبەرداری ئەو ناوە ساختەیە دەبن. گومانم نییە کە رامان و راگۆڕینەوە لەسەر ئەو دوو ناوەی سەرێ هیچ مەترسیی ئەوەی لێ رەچاو ناکرێ کە پارتەکان یان لایەنە هێزدارەکانی نێو کۆمەڵ بتوانن وە پێی بەرژەوەندییە تەسک و نەرێنییەکانیان بیقۆزنەوە و ململانێی لەسەر بکەن لەبەرئەوە ترسی ئەوەشی لێ رەچاو ناکرێ کە دوژمنان بتوانن خۆیان بخزێننە نێوی، هەڵبەتە ئەو دوو ناونانە چونکە هیچ نیازی نەرێنییان لە پشتەوە نییە نە کاتی میللەت وەفیڕۆ دەدەن نە خەرکیکیشیان دەکەن تا دەرفەتی چارەسەرکردنی گرفتەکانی دیکەیان بەرتەسک ببنەوە.
بێجگە لە پارچەکانی نێو ئەرمێنیا و ئازەربایجان و خوراسانی باکووری ئێران (کوردستانی مەزن)مان هەیە کە پێکدێ لە چار پارچە، لە ناونانی هەر یەک لەو چار پارچەیە؛ چ باری جوگرافیی وە پێش ناوی کوردستان بخەین چ وە پێچەوانەوە هیچ جوایەزییەکی نییە لەوەی کە لە هەردووکیان دان بەو سنوورە دەستکردانە دەنێین کە داگیرکەران لە نێو نیشتیمانەکەمان چێیان کردییە، وەک نموونە ئەگەر ئەو پارچەیەی کە باشووری دەبێژنێ وەربگرین و ببێژین (باشووری کوردستان) ئەوە تەنیا داننانەکی راشکاوانەیە بەو سنوورەی کە دەوڵەتی داگیرکەری عێراق ئەو پارچەیەی پێ لە پارچەکانی دیکە دابڕیە و تۆبزکارییانە وە عێراقەوەی نووساندیە نەک ئەوەی کە کوردستانی مەزن و خەڵکەکەی وە هۆی هێندەک جوایەزیی سروشتیی و باری جوگرافیی یان جوایەزیی رێکارە پێویستە کارگێڕییەکان یان جوایەزیی زاراوە و فەرهەنگ و باری کۆمەڵایەتیی یان جوایەزیی جیۆسیاسیی نەتەوەیی و نیشتیمانییانەی کوردستانیی و. . . هتد وە پێویستیان زانییە و بڕیاریان دایە ئەو سنوورە بکێشن و ئەو پارچەیە بەو شێوەیە جودا بکەنەوە چونکە بەرژەوەندییە گشتییەکان ئەوە دەخوازن! هەڵبەتە لە وەکاربردنی ناوی (کوردستانی باشوور)یش هەر وە هەمان دەرەنجام دەگەین و لەوەشیان دیسان هەر کوتەکی داگیرکاریی عێراق هۆکارە و هیچ جوایەزییەکی نییە دەگەڵ وەکاربردنی ناوی یەکەم.
ئەگەر وە پێی پێویستیی ئەو جوایەزییانە بووایە کە لەسەرێ ئاماژەم پێ دان دەبووایە کوردستانی مەزن بەو شێوەیەی خوارێ لە سێ هەرێم پێکبێ:
هەرێمی باکوور: لە هێڵی تەنگەی ئەسکەندەروونە و عفرین و قامیشلۆ و نەینەوا و دهۆک و هەکاری و شکاکەوە بەرەو سەرێ تا دەگاتە قارس و ئەرزەڕووم و ئەرزنینجان و سێواس.
هەرێمی نێوەڕاست: بازنەی هەولێر و ورمێ و مەهاباد و سنە و سلێمانی و کەرکووک.
هەرێمی باشوور: خەنەقین و مەندەلی و کرماشان و ئیلام و لورستان و. . . تا دەگاتە سەر دەریای کەنداوی فارسی و عەرەبی.
وەک نموونەیەک؛ ئەگەر (دهۆک و خانەقین) وەربگرین. . ئەوە دەبینین ئاستی جوایەزییەکانیان زۆر زۆر پترە لە ئاستی ئەو جوایەزییانەی کە لە نێوان (خانەقین و کرماشان)دا هەن یان ئەو جوایەزییانەی کە لە نێوان (دهۆک و هەکاری و شکاک)دا هەن، کەچی وەک دەیبینین کوتەکی داگیرکاریی (دهۆک و خانەقین) کە زۆرترین ئاستی جوایەزییان هەیە هەردووکیان لە چارچیوەی یەک پارچە گرتییە کە دەیبێژنێ باشوور! هەروا (خانەقین و کرماشان) کە کەمترین ئاستی جوایەزییان هەیە هەر یەکەیانیان لە چارچیوەی یەک پارچە گرتییە کە دەیانبێژنێ باشوور و رۆژەڵات! هەروا (دهۆک و هەکاری و شکاک) کە کەمترین ئاستی جوایەزییان هەیە هەر یەکەیانیان لە چارچیوەی یەک پارچە گرتییە کە دەیانبێژنێ باشوور و باکوور و رۆژەڵات! هەروا (شکاک و کرماشان) کە زۆرترین جوایەزییان هەیە لە چارچیوەی یەک پارچەیان گرتییە کە دەیبێژنێ رۆژەلات! لە راستییدا دەبووایە (خانەقین و کرماشان) لە پارچەیەکدا بووایەن و (دهۆک و هەکاری و شکاک)یش لە پارچەیەکدا.
هەڵکەوتەی نەخشەی کوردستان بەو پێیەی ئێستا کە وەسەر (باکوور و باشوور و رۆژەڵات و رۆژاوا) دابەش کرایە زۆر ناتەواوە چونکە ئەگەر دوو هێڵی ئاسۆیی و ئەستوونیی لە نێوەندی نەخشەکەدا بکێشین تەنانەت ئەگەر دوا خاڵی باشووری کوردستانی مەزن (مەندەلی) بی نەک ئەوەی کە لە راستییدا تا سەر دەریای کەنداوی فارسی و عەرەبی شۆڕ دەبیتەوە ئەوە هێشتا (دهۆک) ناکەویتە باشوور و هەر لە باکوورە. . . ئیدی زۆر شار و ناوچەی دیکەش هەر بەو جۆرە رەمەکییە و لە بن گوشاری کوتەکی داگیرکاریی وە سەر پارچەکان دابەش کرانە.
لە وەکاربردنی (باشووری کوردستان) یان (کوردستانی باشوور) هیچ سوودەک ناگەیەنین وە بەهێزکردنی ستراتیژیی نیشتیمانییمان - کە سەربەخۆیی سەرلەبەری کوردستانە جا چ لە چارچیوەی یەک دەوڵەتی سەربەخۆ و یەک پارچەی کوردستانی مەزندا بی چ لە چارچیوەی چار دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستاندا بی لە نێو فیدرالیزمی کوردستانی مەزن لە شێوەی (وڵاتە یەکگرتییەکانی کوردستان) - چونکە هەردووکیان هەر داننانە بەو سنوورانەی کە داگیرکەران دایانسەپاندیە، ئەوە راستە کە داگیرکەران هەر یەکەیان پارچەیەکیان دابڕییە و وە ناوی وڵاتەکانی خۆیان ناویان دەبەن و ئێمە وەک ئەوەی ئەوان دەیخوازن ناوی وڵاتەکانی ئەوانمان لێ قرتاندیە لێ سەرەنجام هەر وە پێی سنوورە داگیرکارییەکانی ئەوان کوردستانمان دابەش کردیتەوە نەک ئەوەی کە کوردستان پێویستیەتی.
لە رووی واتای سیاسییەوە (کوردستانی باشوور) یان (باشووری کوردستان) هەر یەک واتا دەبەخشن، چونکە کە لە هەبوونی قەوارەی سیاسیی سەربەخۆیی کوردستانی مەزن ئامانجە (پاش و پێش)کردنی (باشوور) لەسەر ناوی کوردستان تەنێ ناوەکی بێ ناوەرۆکی لێ دەردەچی و هەردووکی هەر دابەشکردنی کوردستانە و دوژمنانی پێ لەخشتە نابردرێ! ئەوە راستە کە لە هەردوو گۆتنەکە سەرزەمینەکی گەورەتر وە ناوی کوردستانی مەزن دەسەلمێنن لێ هەردووکیان قەوارەیەکی سیاسیی جوداش دەسەلمێنن کە جودایە لە قەوارەکانی دیکەی سەر سەرزەمینە گەورەکە و رەنگە پەیوەندییەکانی هەموو قەوارەکانیش پێکەوە هەر وەک پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتگەلەکی نێو یەک کیشوەر بن، (باشووری کوردستان) قەوارەیەکی سیاسییە وە پێی ئەنجامی دابڕکاریی داگیرکەر جێگیر بووە نەک ئەوەی وەک وڵاتەکی سەربەخۆ کە خەڵکەکەی وە باشووری وڵاتەکەی خۆیان دەبێژن (باشووری نیشتیمان)، دیارە (کوردستانی باشوور)یش هەر قەوارەیەکی سیاسییە وە هەمان شێوەیە لێ واقیعیانەتر ئەوە دەسەلمێنی کە نیشتیمانەکی مەزنتر هەیە و رۆشنتر بەو ستراتیژییە پابەست دەبی کە سەرەنجام دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانی مەزنە.
کەواتە ئەو دوو گۆتنە هەر هەمان واتا دەبەخشن لێ تەنێ یەک جیاوازییان هەیە. . ئەویش ئەوەیە کە (کوردستانی باشوور) لە رووی زمانەوە راستترە لە (باشووری کوردستان) چونکە کوردستانی باشوور (وابەستە)یە بە جێیەک ئەویش کوردستانی مەزنە، واتە لە رووی واتای زمانییەوە ناکرێ (کوردستانی باشوور) لە کوردستانی مەزن داببڕێ چونکە باشوورەکەیەتی. . یان وە واتایەکی دیکە کە دەبێژین (کوردستانی باشوور) یەکسەر ئەو پرسیارە لۆژیکییە خۆی دەسەپێنی: (باشووری کێندەر؟). . بەرسڤەکەشی هیچ گومانی تێدا نییە هەر (باشووری کوردستانی مەزن)ە واتە (کوردستانی باشووری کوردستانی مەزن)، لێ کاتەک کە دەبێژین (باشووری کوردستان) ئەوە زۆر ئاساییە وڵاتەکی سەربەخۆ و دابڕا بی لە کوردستانی مەزن و هیچ پەیوەندییەکی دەسەڵاتداریی یان سیاسیی پێیەوە نەبی، ئەوە راستە کە دەبێژین (باشووری کوردستان) واتە چەند کوردستانەکی دیکەش - باکوور و رۆژەڵات و رۆژاوا - هەن. . لێ هیچ مەرجەکی تێدا نییە کە ''باشووری کوردستان'' پابەست بی بە سێ بەشەکەی دیکەی کوردستان. . چونکە ناوی ''باشووری کوردستان'' یەک (چەمکی تەواو) و بێ کەموکوڕییە و پابەستی هیچ نییە و هیچ واتایەکی دیکەی وەدوادا نایێ و دەکرێ وەک قەوارەیەکی سیاسیی چ وەک ناو چ وەک کاراکتەر سەربەخۆ و دابڕا بی لە کوردستانی مەزن و هیچ پەیوەندییەکی پێیەوە نەبی، ئەوە لە کاتەکدا (کوردستانی باشوور) یەک (چەمکی تەواو) و بێ کەموکوڕیی نییە و پابەستی یەک جێیە و واتایەکی دیکەی وەدوادا دێ و ناکرێ وەک قەوارەیەکی سیاسیی چ وەک ناو چ وەک کاراکتەر سەربەخۆ و دابڕا بی لە کوردستانی مەزن و زۆر پەیوەندیی پێیەوە هەیە چونکە کوردستانی باشوورە و باشوورەکەش ئی کوردستانی مەزنە.
ئەو تێروانینەی پێی وەیە لە رێی ناونانی (باشووری کوردستان) و دان نەنانی تەواو وە قەوارەی سیاسیی و سەربەخۆیی پارچەکەی نێزیکتر دەبتەوە لە یەکگرتن و دامەزرانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانی مەزن ئەوە تێڕوانینەکی ئەندێشەبازانەی پووچە چونکە دروستکردن و ئاواکردن لەسەر (هەبوون) دادەمەزرێ نەک لەسەر (هیچ)! دامەزرانی کوردستانی مەزن هیچ پێویستی بەوە نییە خاکەکەی وە پێی سنوورەکانی داگیرکەران پارچە پارچە بکرێ و ناو لە پارچەکانی بندرێ و هیچیشیان لەسەر دروست نەکرێ!
کوردستان وڵاتەکی دابەش کرایە، خۆ خۆمان دابەشمان نەکردیە تا وە ئارەزووی خۆمان سنووری دابەشکردنەکە دیار بکەین. . ئەوە یەک واقیعی تاڵە کە داگیرکەران سنوورەکانیان دیار کرد، ئەگەر - دوور لە رامانی داگیرکەران! - وە تەواویی دان وە داگیرکاریی و ئەو دابەشوونەدا بنێین و ببێژین (کوردستانی باشور، کوردستانی باکوور، و. . . ) هەنگێ دەتوانین بیر لەوە بکەینەوە بەرخۆدانی راشکاوانە بکەین لە پێناو رزگارکردنی پارچەکان (یەک یەک یان هەمووی پێکەوە) و سەرەنجام یەکبگرنەوە، لێ ئەگەر دانمان وە داگیرکاریی و دابەشکردنەکە نەنا و هەر وە ئەندێشەی خۆمان وەهای نیشان بدەین کە کوردستان یەک پارچەیە و وەک خەڵکی هەر وڵاتەکی سەربەخۆ کە کێشەی داگیرکارییان نییە و دەبێژن (باشووری نیشتیمان، باکووری نیشتیمان، و. . . ) ببێژین (باشووری کوردستان، باکووری کوردستان، و. . . ) ئەوە هەرگیز ناتوانین بیر لە رزگارکردنی پارچەکان بکەینەوە و وە کردەیی شانی بدەیەنە بەر و سەرەنجام یەکبگرینەوە.
ئێستا کاتی ئەوەیە ناوی بێ ناوەرۆکی (باشووری کوردستان) فڕێ بدەین و (کوردستانی باشوور) وەک واتایە زمانییەکەی خۆی کە دەگەڵ نێوەرۆکی سەربەخۆخوازیی پتر دەگونجێ وەکار ببەین و وە کردەوە پەیڕەوی بکەین واتە لەسەر بنچینەی وەدستهینانی سەربەخۆیی تەواوی هەر پارچەیەک یەکگرتن و سەربەخۆیی کوردستانی مەزن وەدەستبهینین.
رەنگە خەڵکەکی زۆر لەسەر ئەو دید و رامانەم بەرانگژم ببنەوە و ببێژن؛ جا زۆربەی زۆری کوردان لەسەر (باشووری کوردستان - پارچەکانی دیکەش وە هەمان شێوە) کۆکن و ئەوە گرفتی مە نییە و ئەتوو هەر لە خۆتەوە دەتەوێ ململانێ و ناکۆکییەکی دیکەش بکەیە سەربار! لە بەرسڤی ئەوەدا دەبێژم؛ لێ زۆربەی زۆری کوردان تا نها لەبەرئەوەی دین و خێڵ و بنەماڵە و پێکەوە ژیانی درۆزنانەی میللەتان لەباریەکی هەڵوەشاندینەوە و وە تەواویی دانیان وە داگیرکرایی کوردستان و پارچە پارچە بوونی نەنایە و لە ناو و ناوەرۆکی نیشتیمانەکەیان نەگەیەشتینە ئامادە نەبوونە تێکۆشانی نەتەوەیی و نیشتیمانی ئەنجام بدەن، بەڵگەی پشتڕاستکردنەوەی ئەو قسەیەشم - ئەگەر کاتی کیمیابارانەکان و ئەنفالەکان وەربگرین دەکرێ زۆر رۆشن بێتە بەرچاوان - ئەوەیە کە لە کاتەکدا کوردقڕان بوو خاک سوتماک دەکرا. . ئا لەو کاتەدا چەند هەزار پێشمەرگەیەک وە شاخەکانی کوردستانەوە بووین و لە بەرانبەریشدا چەکداری خۆفرۆشی کورد لە نیو ملیۆن تێپەڕی کردبوو و ئەوانەی دیکەش دەستیان وەخۆیاندا شۆڕکردبۆوە و هێندەک کڕنووشیان دەبرد و هێندەکیشیان هوورد هووردە وەک رانە مەڕ بەرەو بیابانەکان رادەدران!!!
ئیدی لەو کۆتاییەدا ئەوەی لە هەمووی وە باشتری دەزانم ئەوەیە کە بببێژم؛ کوردستان بێجگە لەوەی داگیر کرایە پارچە پارچەش کرایە. . جا کەنگێ توانیمان زۆر راشکاوانە دان بەوە دابنێین هەنگێ دەتوانین لەسەر هەردوو تەوەرە داگیرکارییەکەی و پارچە پارچە بوونەکەی وە شێوەیەکی کردەییانە کار بکەین و لەوە تێبگەین کە کوردستان ناوی نیشتیمانە نەک (باشوور و باکوور و رۆژەلات و رۆژئاوا) جا ئەو کوردستانە لە کێندەرە و چ پاشگرەک و چەند پاشگرەکی هەیە گرنگ نییە و راستییەکە ئەوەیە پێشگر دانان لە پێش ناوی کوردستان سەرلێشێوێنەرە و ناتوانی ئامانج و نێوەرۆکەکەی بپێکی.
daraxunce@yahoo. com
ئه‌و بابه‌تانه‌ی له کوردستان نێت دا بڵاوده‌کرێنه‌وه، بیروبۆچوونی خاوه‌نه‌کانیانه، کوردستان نێت لێی به‌رپرسیار نییه.