به بیرم نایه‌ته‌وه له كوێم خوێنده‌وه، تا سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مینیش هیچ گوندێكی فره‌نسایی ژنی نه‌ده‌دا به گونده‌كه‌ی ته‌نیشتی. یان پیاوێكی سوێدی ئه‌گه‌ر رێی دووری بكه‌وتایه‌ته به‌ر، ده‌رپێیه‌كی ئاسنینی له پێی ژنه‌كه‌ی ده‌كرد و كلیلی ده‌دا. ده‌ڕۆیی و كلیله‌كه‌ی له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌برد. پێشانگه‌یه‌كم بۆ ئه‌و ده‌رپَی ئاسنینانه له پراگ بینی، ناوی پێشانگه‌ی زایه‌ند بوو. تا سه‌ره‌تای سییه‌لی سه‌ته‌ی بیسته‌میش، له‌و به‌ریتانیایه‌ی لانكه‌ی دیموكراسییه، ئافره‌ت مافی ده‌نگدانی نه‌بوو. تۆ بته‌وێ بزانی سه‌ربه‌خۆبوونی ئافره‌ت له‌م سه‌رده‌مه‌دا چۆن رۆییوه، ته‌نیا پێویست نییه به‌ره‌و رۆئاوا بڕۆی تا نموونه بهێنیه‌وه بۆ به‌راورد له‌گه‌ڵ رابردوودا. هه‌ندێك جار به‌ره‌و رۆهه‌ڵاتیش بڕۆ ئه‌ویش كه‌می نه‌كردووه. كاتێك بمه‌وێ بێ خوڵكیی خۆم بڕه‌وێنمه‌وه، سه‌یری خۆنواندنی سه‌ربازیی كۆریای باكور یان چین ده‌كه‌م. شان به‌شانی پیاوه‌یل، سه‌تان تۆ بڵێ هه‌زاران له كه‌نیشكه‌یلی گه‌رده‌ن ئازا، له دیسپلینێكی بێ میناكدا، به مه‌شقێكی سه‌ربازیی سه‌رده‌مییانه‌وه، به‌ڕێدا رۆیین ده‌كه‌ن. مرۆڤ شاگه‌شكه ده‌بێ، ئه‌مه ئه‌و بواره بوو ده‌یانگوت ئافره‌ت به‌رگه‌ی به‌شداریی تێدا ناگرێ. دڵت خۆش ده‌بێ ده‌ڵێی ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا ته‌نیا سه‌ت ساڵمان نێوانه، ماوه‌یه‌كی زۆر نییه، ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ پێ هه‌ڵگرین پێیان ده‌گه‌ینه‌وه. به‌ڵام كێشه له‌وه‌دایه ئێمه رابردوو زیاتر بۆ خۆی به‌كێشمان ده‌كا نه‌ك داهاتوو. دنیای خه‌ڵك خه‌ون به سبه‌ینێوه ده‌بینێ، هی ئێمه به دوێنێوه. ئه‌وان به داهاتوودا پێ ده‌كه‌نن هی ئێمه بۆ رابردوو ده‌گرین. ئه‌وه‌ی ناویان ناوه سه‌حوه‌ی ئاینی، ته‌نیا بۆ دژایه‌تیی پێشكه‌وتنی سه‌رده‌مییانه‌یه ئه‌گه‌ر پێشكه‌وتنه‌كه هه‌نده‌ی سه‌ری ده‌رزییه‌كیش بێ. بۆ نموونه:
له 14ی نیسانی رابردووه‌وه، ده‌نگوباسی بۆكۆ حه‌رام دنیای تاساندووه. راگه‌یاندنی رۆئاوا رۆژ نییه و سات نییه هه‌واڵی نه‌بێ له‌باره‌ی ئه‌و 276 كچه‌ی له قوتابخانه‌ی ناوچه‌یه‌كی باكوری رۆهه‌ڵاتی نه‌یجیریا له ده‌می خه‌ریكبوون به تاقیكردنه‌وه‌دا، له‌لایه‌ن بۆكۆ حه‌رامه‌وه هاتنه رفاندن. راگه‌یاندنی عه‌ره‌بی و هی خۆشمان له‌گه‌ڵدا، به ئاسایی وه‌ریان گرتووه و به‌لایدا ناڕۆن. یان ئه‌وه‌تا مه‌ترسی ده‌كه‌ن، كه رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی بۆكۆ حه‌رام به رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئیسلام حسێب بێ. هه‌ردووكیشی ته‌واوه. ئه‌بوبه‌كر پیشكاوی سه‌رۆكی ئه‌و رێكخستنه چه‌مووشه، ده‌مانباته‌وه بۆ پێش 1400 ساڵ و زیاتریش. ده‌ڵێ "كچ نابێ بخوێنێ، ده‌بێ شوو بكا". ده‌ڵێ "ئه‌وانه دیلن له‌لای خۆم، له باژێڕی كۆیله‌فرۆشیدا هه‌ڕاجیان ده‌كه‌م له‌به‌رئه‌وه‌ی خوێندوویانه". ده‌نگوباس ده‌ڵێ، ئه‌بوبه‌كر هه‌ندێكی له‌و كچه‌یله له خۆی و هاوه‌ڵه‌یلی ماره بڕیوه. ده‌ركه‌وت هه‌مووشی به موسڵمان كردوون وه‌ك له دیمه‌نێكی ڤیدییۆدا. هه‌رچه‌ند هه‌ندێكیان خۆیان موسڵمانن له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و ناوچه‌یه ناوچه‌یه‌كی تێكه‌ڵه له ئاینی جیا جیا. هه‌زار و ئه‌وه‌نده ساڵیشه به ته‌بایی و ته‌ناهی ده‌ژین.
دوا ده‌نگوباسی ئه‌و رێكخستنه رادیكاڵ و لاجڵه‌وه، تا ئه‌م نووسینه: پێش چه‌ند رۆژێك دانیشتوانی چوار گوندی له‌و ناوچه‌یه‌دا كۆوه كرد. ورد و درشتی له‌ناوبردن له‌به‌رئه‌وه‌ی كچ ده‌نێرنه به‌ر خوێندن. ئه‌و چوار گونده، رۆژی پێشتر هه‌واڵیان دابووه سوپای ناوچه‌كه، كه "بۆكۆ حه‌رام دێ". بۆكۆ حه‌رامی وه‌له‌ده حه‌رام ئه‌و هه‌واڵه ده‌زاننه‌وه، جلی سه‌ربازیی سوپای نه‌یجیریا له‌به‌ر ده‌كه‌ن و ده‌چن ده‌ڵێن ئێمه سوپاین و هاتین. دانیشتوانی هه‌ر چوار گوند له گۆڕه‌پانێكدا كۆوه ده‌كه‌ن و ده‌یانده‌نه به‌ر ده‌سڕێژ. به‌گوێره‌ی سه‌رچاوه‌یلی شایه‌تی چاودیته، 400 تا 500 كه‌س له‌و رووداوه‌دا له‌ناوچوون. راگه‌یاندن بۆی نالوێ بگاته ئه‌و شوێنه و توێژینه‌وه بكا. نه‌یجیریا توانستی نییه رووبه‌ڕووی بۆكۆ حه‌رام ببێته‌وه، كه پاره‌ی نه‌وتی وڵاته‌یلی ئیسلامی له پشته‌وه‌یه. مرۆڤ ته‌زوو به‌له‌شیدا دێ بۆ ئه‌و ده‌نگوباسه، نه‌ك ته‌نیا بۆ ده‌نگوباسه‌كه بگره بۆ ئاینه‌كه‌ش. جاران مایه‌ی شانازی بوو بۆمان، كردیانه شه‌رمێك رووبه‌ندی ئاسنینی بۆ هه‌ڵگری. بمانه‌وێ و نه‌مانه‌وێ، یان هه‌رچی بكه‌ین ناتوانین له‌وه ده‌رچین موسڵمانین و به‌شێكین له كولتووره‌كه‌ی. سووكبوونی ئاینه‌كه سووكبوونی ئێمه‌یه. ئه‌وانه‌ی دڵخۆشن به‌وه و مێش میوانیان نییه ته‌نیا ئه‌وانه‌ن، كه سوودمه‌ندن.
من و تۆش، ده‌زانین عه‌بدولفه‌تاح سیسی به هه‌ڵبژاردنێكی كاریكاتێرییانه گه‌یی به ده‌سه‌ڵات. ره‌نگه له جیاتی به‌ڕێوه‌بردنی سیسته‌مێكی دیموكراسی، سیسته‌مێكی دیكتاتۆری به‌ڕێوه ببا. ره‌نگه ئازادیی ده‌ربڕین و رۆژنامه‌وانی به‌رته‌نگ بكاته‌وه. به‌ڵام خۆ كێشه له‌م ناوچه‌یه‌ی ئێمه‌دا كێشه‌ی دیموكراسی نییه به پله‌ی یه‌كه‌م. كێشه‌ی پله یه‌ك: پێشكه‌وتنه. زۆربه‌ی ئه‌و مافه‌یله‌ی ئێمه بۆ ئافره‌ت باسی ده‌كه‌ین، برێتین له كێشه‌ی پێشكه‌وتن نه‌ك كێشه‌ی دیموكراسی. نموونه‌ی مافی ئافره‌تم له وڵاتی چین و كۆریای باكور هێنایه‌وه، كه هه‌ردووكیان وڵاتی دیموكراسی نین، له‌وێ له‌ناو پێخه‌فیشدا هاووڵاتی له ترسی پێچینه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات موچڕكه‌ی پێدا دێ. له میسر، برایه‌لی موسڵمان تازه گه‌ییبوون به كورسی هه‌ڕه‌شه‌یان له هونه‌ری سینه‌ما و گۆرانی كرد، كه تاكه دوو بواری ئه‌و وڵاته بوون بۆ سه‌ربه‌خۆییی ئافره‌ت لوابوون. بزاوه‌یلی ئیسلامی جگه له‌وه‌ی خه‌ونی دیموكراسی بۆ تاهه‌تایه له‌بار ده‌چوێنن، هه‌رچی پێشكه‌وتنێكی كه سه‌ت ساڵیشه گه‌ییوه به‌م ناوچه‌یه، ده‌یپێچنه‌وه. ئه‌وانه دژی پێشكه‌وتنن.