دانیشتوانی ئازربایجان كورد بوون پێش داگیركردنی ئەم ناوچەیە لە لایەن مەغۆل و تەتەرەكانەوە. ئیتر لەو كاتەوە زمانی زگماكیان كەوتە ژێر فشاری زمانی توركی و بەرەبەرە زمانەكەیان لەدەستدا و زمانی توركی بووە زمانیان و ئێستا بە ئازەری دەژمێررێن. بەڵێ زۆربەی هاوڵاتیانی ئازربایجان بە ڕەگەز كوردن و ئەوانەیش كە ڕەگەزیان توركە، لە كاتی دەستەڵاتی مەغۆل و تەتەر و سەفەوییەكان هاتوونەته ناوچەكە و لەوێ نیشتەجێ بوونە.
پرۆفیسۆر (پيتر گولدنPeter B. Golden)، لە لاپەڕەی (386) لە كتێبەكەی، كە ناوی (An introduction to the history of the Turkish peoples)ە، لەبارەی بەتورككردنی ئازربایجان دەڵێت: خەڵكی ئازربایجان بە سێ قۆناغ كران بە تورك: 1. هاتنی سەلجوقييەكان و ئۆغۆزەكان بۆ ئازربایجان و هەڕان و ئەنادۆل و پەخشبوونەوەیان لەم شوێنانە. 2. بە هۆی هێرشی مەغۆلەكان، كە زۆربەی سەربازەكانیان تورك بوون، بۆ سەر ناوچەكە. 3. لە كاتی حوكمی سەفەوییەكان زۆر لە خێڵەكانی ئۆغوز و توركمان و قزڵباش لە ئەنازۆڵەوە چوون بۆ ڕۆژهەڵاتی كوردستان و لەوێ نیشتەجێ بوون.
پرۆفیسۆر (ڤلادیمیر مینورسكیVladimir Minorsky ) لە كتێبەكەیدا كه ناوی (Encyclopedia of Islam :Azerbaijan)ە، لەبارەی گۆڕینی زمانی خەڵكی ئازربایجانەوە دەبێژێت: لە سەدەی شەشی كۆچی، لە ژێر سایەی سەلجوقييەكان، ئۆغۆزەكان هێدی هێدی خاكی ئازربایجانیان داگیركرد و ناچاری خەڵكی ئازربایجانیان كرد زمانەكەیان بگۆڕن لە زمانی ئێرانییەوە بۆ زمانی توركی. پێش داگیركردنی ئازربایجان لەلایەن ئۆغۆزەكانەوە، خەڵكی ئازربایجان و دەوروبەری قەفقاس زمانیان ئێرانی بوو.
دكتۆر جەمال ڕەشید لە لاپەڕەی (55) لە كتێبەكەیدا كە بە ناوی (چاوپێكەوتنی باووباپیران)ه، دەڵێت: لە كاتی دەستەڵاتی سەلجوقیيەكانەوە، بەرە بەرە خەڵكی ناوچەی (ڕان) كران بە تورك. خەڵكی ئازربایجان و شێروان و دەربەندیش تووشی هەمان كۆسپ بوون و كران بە تورك.
مامۆستا جەمال نەبەز لە لاپەڕەی (109) لە كتێبەكەیدا كە بە عەرەبیه بە ناوی (المستضعفون الكورد وإخوانهم المسلمون)ە، ئێژێت: پاش هێرشەكانی جەنگیز خانی مەغۆل (1203-1226) زايينى و هۆلاكۆی تەتەر (1217-1265) زايينى، كە خیلافەتی ئیسلامی ڕووخاند و لە كوردستان و بەغدا و ئێران خوێنى زۆری ڕژاند، تورك هاتۆتە ناوچەكە. هەر لەو كاتەوە توركمانەكان جێنشین بوون لە هەندێ لە ناوچەكانی ئازربایجان، كە خەڵكەكەی كورد بوون و دەستیان كرد بە كردنی خەڵكی ئازربایجان بە تورك.
ڕۆژهەڵاتناسی ئەڵمانی (بیرتۆلد سپولەر Bertold Spuler) (1911-1990) دەڵێت كە داگیركردنی ئازربایجان لەلایەن توركەكانەوە بو بەهۆی ئەوە هێدی هێدی دانیشتوانی ئەم ناوچەیە، كە بە ڕەگەز ئاریایی بوون، ناچاربكرێن زمانی زگماكی خۆیان بگۆڕن بۆ زمانی توركی و زمانی توركی ببێتە زمانی نوێیان. تا ئێستا پاشماوەی زمانی كوردی بە ڕوونی لە ناو زمانی ئازەریدا دەردەكەوێت، كە زۆر وشەی كوردی تیایدا ماوەتەوە.
ئه‌و بابه‌تانه‌ی له کوردستان نێت دا بڵاوده‌کرێنه‌وه، بیروبۆچوونی خاوه‌نه‌کانیانه، کوردستان نێت لێی به‌رپرسیار نییه.