رۆژ له‌دوای رۆژ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن بۆ ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان زیاتر گه‌رم ده‌بێت. هه‌وادارانی هه‌ر لیست و قه‌واره و كاندیدێكی دیاریكراو به‌بێ گوێدانه رێنماییه‌كانی كۆمسیۆن و به‌رژه‌وه‌ندی گشتی وڵات، ده‌ستیان كردووه به بانگه‌شه‌ی پڕ له مه‌ترسی، رۆژانه و شه‌وانه‌ش له راگه‌یاندنه‌كان و سۆشیال مێدیادا به‌رچاومان ده‌كه‌وێت، كه چی به یه‌كتری ده‌كه‌ن و زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كانیش ده‌چنه نێو بازنه‌ی توندوتیژی هه‌ڵبژاردنه‌وه، چونكه ئه‌گه‌ر لایه‌نێك خۆی به بێگه‌رد و به‌رانبه‌ری به ناپاك له قه‌ڵه‌م دا و هاندان و سوڕانه‌وه به شه‌قامه‌كان و هێرش كردنه سه‌ر یه‌كتری به‌رجه‌سته كرا، ئه‌مه خۆی له خۆیدا ده‌بێته هه‌وێنی دروست بوونی توندوتیژی و چاوه‌ڕوانیش ده‌كرێت مه‌ترسی لی بكه‌وێته‌وه.
لێره‌دا پێویسته بزانین توندوتیژی هه‌ڵبژاردن چییه و به‌چی ده‌گوترێت توندوتیژی هه‌ڵبژاردن. .
(توندوتیژی هه‌ڵبژاردن) بریتییه له‌و كار و كرده‌وانه‌ی له كاتی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام ده‌درێن و ده‌بێته هۆكاری چه‌وساندنه‌وه‌ی كه‌س یا لایه‌نی به‌رامبه‌ر و خستنه‌وه‌ی پشێوی و ئاڵۆزی، جیا له‌وه‌ش ده‌بێته هۆكاری یاسا شكێنی و لادان له رێساكانی هه‌ڵبژاردن و دوور كه‌وتنه‌وه له پره‌نسیپه‌كانی هه‌ڵبژاردنێك كه له وڵاتێكی دیموكراسیدا بێت.
هه‌موومان ده‌زانین له گه‌وره‌ترین وڵاتانی خۆرئاوا و ئه‌وروپادا كه ئه‌زموونی دیموكراتییان تا رادده‌یه‌كی زۆر تێدا جێگیره و به ئه‌زموونێكی دوور و درێژی دیرۆكیدا تێپه‌ڕیوون و جۆرێك له توندوتیژی له‌و وڵاتانه‌دا ده‌چێته چوارچێوه‌ی سروشتی بوون. لێره‌ش ئه‌گه‌ر ئه‌م توندوتیژییه ئه‌م سنووره ببڕێت، هه‌م ده‌بێته مه‌ترسی بۆ سه‌قامگیربوونی كۆمه‌ڵگا و هه‌میش بۆ تێكچوونی ئه‌منیه‌ت و ده‌ست خستنه ناو هه‌رێم له‌لایه‌ن گرووپه تیرۆریستییه‌كانه‌وه و خودی پڕۆسه‌كه‌ش، چونكه ئه‌مه كاریگه‌ری نێگه‌تیڤی ده‌بێت له‌سه‌ر به‌شداری كردنی هاونیشتمانیان له هه‌ڵبژاردندا.
هه‌ر چه‌نده پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن به گه‌رم و گوڕی و جۆش و خرۆشی هه‌وادارانه‌وه خۆشه، به‌ڵام تا ئه‌وكاته‌ی نه‌بێته شكاندنی لایه‌نی به‌رانبه‌ر و تێكدانی خۆشگوزه‌رانی تاكه‌كان و نانه‌وه‌ی توندوتیژی، وه‌ك ئه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردنه شاره‌وانییه‌كانی وڵاتی توركیا روویدا و هه‌ر له رۆژی به‌ڕێوه‌چوونی پڕۆسه‌كه‌ش نزیكه‌ی 10 كه‌سێك بوونه قوربانی.
ره‌نگه هۆكاره‌كانی ئه‌م توندوتیژییه زۆر بن كه روو ده‌ده‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ی له كوردستان ده‌گوزه‌رێ له‌وانه‌یه ئێمه ئه‌زموونی كه‌ممان هه‌بێت له‌م رووه‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پێشتر خه‌باتی پێشمه‌رگایه‌تی له شاخ زاڵ بووه به‌سه‌ر په‌یوه‌ندی مه‌ده‌نی له نێوان تاكه‌كان و شارستانی بوون و خه‌باتی نێو شاره‌كان، ده‌شێ توندوتیژی شتێكی قبوڵ كراو بووبێت له‌و كاتدا، بۆیه ئه‌مه ریشه‌ی داكوتاوه تا ئێستا كه به داخه‌وه حزبایه‌تی وای كردووه خاڵی قبوڵ كردنی رای به‌رانبه‌ر زۆر لاواز بێت له‌ناو كۆمه‌ڵگاكه‌مان و هۆكارێك بووبن بۆ په‌روه‌رده‌كردنی نه‌وه‌یه‌كی وا كه هه‌میشه خۆیان پێ راست و به‌رانبه‌ریان پێ تاوانبار بێت، یاخود به‌كارهێنانی چه‌مكی دین له‌ناو هه‌ڵبژاردنه‌كاندا و چۆنیه‌تی (به‌دین و بێ دین)، ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری راسته‌وخۆی هه‌یه له‌سه‌ر دروست بوونی توندوتیژی له‌ناو بونیادی كۆمه‌ڵگاكه‌مان.
له وڵاته دیموكراسییه‌كان ده‌نگده‌ر ده‌نگ به ده‌م و چاو یان حیزب و سه‌رۆكخێڵ و هونه‌رمه‌ند و رۆژنامه‌نووس و مه‌لا ناده‌ن، به‌ڵكو ده‌نگ به كارنامه‌و پڕۆژه ده‌ده‌ن. هه‌ر ئه‌مه‌شه وا ده‌كات له كوردستان هه‌واداران رق و كینه‌یان به‌رانبه‌ر یه‌كتری هه‌بێت و پشێووی و توندوتیژی به‌رهه‌م بێنن و دواتر كاره‌ساتی لێ بكه‌وێته‌وه. خۆ ئاساییه ده‌سه‌ڵاتێك هه‌مدیسان چه‌ند باره هه‌ڵبژێردرێته‌وه یاخود میلله‌ت كه‌سێكی تر سه‌ربخات، ئه‌وه‌ی جێگای داخه تا ئێستا كۆمه‌ڵگاكه‌مان باوه‌ڕی به ده‌ستاوده‌ست كردنی ئاشتیانه‌ی ده‌سه‌ڵات نییه و له هه‌مان كاتیشدا كۆمه‌ڵگا زه‌نده‌قی ده‌چێت ده‌سه‌ڵات دووباره ببێته‌وه به براوه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان. ئه‌م قبوڵ نه‌كردنه و بیره ته‌سكیه وا ده‌كات چاوه‌ڕێی توندوتیژی بین.
ئه‌وه‌ی له هه‌مووی مه‌ترسیدارتر دڕاندنی پۆسته‌ر و توندوتیژی زاره‌كییه له راگه‌یاندنه‌كاندا به هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه كه هه‌ندێك له لیسته‌كان له رێگای كه‌ناڵه‌كانیانه‌وه ده‌ستیان پێ كردووه به هه‌ڵدانه‌وه‌ی مه‌له‌فی گه‌نده‌ڵی یه‌كتری و سووكایه‌تی به مێژوو و كه‌سایه‌تی و گه‌ڕان به دوای ئه‌رشیفی یه‌كتری له جانتا كۆنه‌كاندا، تا لایه‌نی تر ناشرین بكه‌ن.
هه‌قه حكوومه‌ت یان كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كان یان رێكخراوه‌كانی NGO له رێگای مێدیاوه چه‌ندین به‌رنامه‌یان بۆ هۆشیاری هه‌ڵبژاردن و دووركه‌وتنه‌وه له توندوتیژییه‌كان بۆ كۆمه‌ڵگا هه‌بوایه و كۆمسیۆنیش له رێگای خۆی سزای ئه‌و قه‌واره و لیستانه‌ی بدایه، كه ده‌بنه هۆكاری نانه‌وه‌ی توندوتیژی و پشێوی، به‌ڵام به‌داخه‌وه جگه له ده‌ركردنی هه‌ندێك رێنمایی وه‌زاره‌تی ناوه‌خۆ له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه، هیچ شتێكی ترمان به‌رچاو نه‌كه‌وت، ئه‌م رێنماییانه‌ش بێگومانم هیچی لی شین نه‌بووه و نابێت، به‌ڵام گرنگه بۆ داهاتوو بیرێكی جددی لی بكرێته‌وه و لایه‌نی ده‌روونی تاكه‌كان و ئه‌و مه‌ترسیانه‌ی چاوه‌ڕوان ده‌كرێن له كاتی بانگه‌شه و به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنه‌كان ره‌چاو بكرێن، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م هاووڵاتییان هۆشیار بكرێنه‌وه، هه‌میش ئه‌م كولتووره قێزه‌ونه بگۆڕدرێت.